Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Qupperneq 109

TRAGEDIA UTOPIUNNAR
völdum og stofna lýðveldi í Róm. Lívíus tengir dauða Lúcretíu beint við
dauða almúgastúlkunnar Verginíu, sem drepin er af föður sínum til þess
að forða henni frá nauðgun af hendi leiðtoga rómversku lýðræðishreyf-
ingarinnar, sem síðan leiðir til endaloka tilrauna með lýðræði í Róm (Ab
urbe condita 3.44—58), og svo mætti lengi telja.13
Eins og áður sagði má kannski nota viðtökur á sýningum Antígónu Só-
fóklesar sem vísbendingu um ánægju eða óánægju fólks með siðferði og
réttlæti ríkisstjórna á hverjum tíma. Bera mættd saman tvær viðamestu
sýningar Antígónu hér á landi og skoða viðtökur þeirra. Fyrri sýningin
var í Iðnó á vegum Leikfélags Reykjavíkur um jólin 1969. Leikstjóri var
Sveinn Einarsson, en með hlutverk Kreons fór Jón Sigurbjörnsson.
Helga Bachmann var Antígóna. Þetta var í fyrsta sinn sem aþensk trag-
edía var sett á svið á Islandi og aðsókn var dræm í byrjun.14 En eftir að
Antígóna hafði vakið miklar umræður í blöðum, jókst aðsóknin og
sýningar urðu loks 25 talsins.15 Þetta var tími mikillar stjómmálaólgu og
óánægju á Vesturlöndum. ‘68 uppreisnin í París var fólki í fersku minni,
og stríðsglæpir Bandaríkjamanna í Víetnamstríðinu, einkum fjölda-
morðin í My Lai sem mánuði fýrr höfðu verið afhjúpuð í bandarískum
dagblöðum, höfðu vakið vantrú og reiði hjá almenningi.16 I viðtökum
Anttgónu var sérstök áhersla lögð á hetjuleg mótmæli persóntmnar Antí-
gónu gegn óréttlæti harðstjórans Kreons, og skírskotanir til stríðsrekstr-
ar Bandaríkjamanna í Víetnam og annarra stjómmálaátaka í heiminum
létu ekki á sér standa.
15 Um þetta minni sjá t.d. kaflann „Over her dead body“ í Keith 2000, bls. 111-131,
sem fjallar mest um notkun þess í rómverskum bókmenntum.
14 Anttgóna hafði verið flutt í útvarpi snemma árs 1959. Leikstjóri var Indriði Waage.
Þýðingin var eftir Jón Gíslason (1960). Yfirht yfir „Gríska harmleiki í íslensku leik-
húsi“ er að finna á bls. 29 í leikskrá Antígónu (Þjóðleikhúsið 2000-2001).
15 Þórunn \áldimarsdónir og Eggert Þór Bemharðsson 1997, bls. 294.
16 Þann 16. mars 1968 hafði ameríska Charlie herdeildin, skipuð stríðshrjáðum og
taugaveikluðum hermönnum, ráðist að fyrra bragði á suður-víetnamska þorpið My
Lai. Þegar yfir lauk höfðu þeir myrt yfir 300 óvopnaða borgara, þar á meðal konur,
böm og gamalmenni. Það var fyrst löngu síðar, í nóvember 1969, rúmlega mánuði
áður en Antígóna var frumsýnd í L.R., að málið komst í fféttimar. Frumkvæðið að
uppljóstrun málsins átti amerískur hermaður, Ron Ridenhour, sem frétti um ódæð-
ið frá liðsmönnum Charlie herdeildarinnar og skrifaði bréf til stjómvalda og fór
ffarn á að máhð yrði rannsakað. Málalyktir urðu þær að foringi sveitarinnar, Calley
hðþjálfi, var dæmdur í lífstíðarfangelsi, en var sleppt árið 1974, og gerðist þá sölu-
maður hjá tryggingafélagi.
í°7