Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Page 152

ROBERT NOZICK
skaut. Þannig gætum við sagt að í samtökum þar sem stöðugleiki ríldr fái
hver einstaklingur sinn lágmarksskerf. Sama gildir um hvem þann heim
þar sem skynsemi gæddir íbúar geta ímyndað sér heima og flust til þeirra
og þar sem engin sktmsemi gædd vera getur hugsað sér varanlegan heim
sem hún kysi ffemur að búa í (og þar sem allir hefðu sömu réttindi tdl að
ímynda sér sinn heim og flytja burt) og gæti gert ráð fyrir að væri traust-
ur. I slíkum heimi fær hver einstakhngur sinn lágmarksskerf.
Fram að þessu hef ég beitt innsæisrökum til að skýra máhð og hér
verður ekki sett ffam nein formleg röksemdafærsla. En fleira þarf að
segja um innihald líkansins. Líkanið er hannað með það f\'rir augum að
maður geti vahð það sem hann vill og að vahð sé ekki háð öðrum tak-
mörkunum en þeim að þetta geta allir gert og þar með hafnað þátttöku
í þeim heimi sem maður hefúr hugsað upp. En þetta eitt og sér skapar
ekki æskilegan jöfhuð til að neyta réttar síns. Sá sem hugsar heiminn hef-
ur skapað sumar af persónunum í honum en þær hafa ekki skapað hann.
Hann hefur hugsað sér þetta fólk með ákveðnar þarfir; það kynni til
dæmis að hafa verið innifalið \dð sköpun þess að það hefði þörf fyrir eða
óskaði sér að búa í heimi sem hefur einmitt einkenni heims þíns jafnvel
þó að í honum sé það í raun ekki annað en þrælar. I sh'ku tihdki mun
þetta fólk ekki yfirgefa heiminn þinn og flytja í annan betri, því að sam-
kvræmt skoðun þess getur ekki verið til neinn betri heimur. Engir aðrir
heimar geta keppt um aðild þessa fólks og þar með verður hagnaðurinn
af þátttöku þess ekki boðinn upp á samkeppnismarkaði.
Hvaða hömlur, náttúrlegar eða byggðar á innsæi, er hægt að leggja á
hvernig hugsa megi sér þessar persónur til að forðast slíka niðurstöðu?
Til að komast hjá öllum þeim flækjum sem beinharðar takmarkanir á því
hvað fólk megi ímynda sér mundu hafa í för með sér, skulum við setja
efdrfarandi skorður: Heimur sem búinn er til má ekki vera þannig gerð-
ur að af honum leiði röklega (1) að íbúar hans (eða bara einn þeirra)
hljóti að hafa mestan áhuga á að búa í þessum heimi (eða næstmestan eða
n-mestan) eða (2) að íbúar þessa heims (eða einn þeirra) hafi mestan (eða
n-mestan) áhuga á að búa í heimi þar sem ákveðin persóna (eða tegund
fólks) býr og að þeir muni gera allt til að þóknast þessari persónu og svo
framvegis. Þessar takmarkanir gera það að verkum að \ ið getum alltaf
útdlokað vandræði sem upp kynnu að koma. Þessi leið dugar okkur á
meðan við höfum endanlegan fjölda möguleika til að hrekja sköpunar-
verk okkar. Þessar hömlur ómerkja ekki sköpunarverk okkar. Þ\d að rök-
150