Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 137

UMÖNNURRÝMI
eiginlega rými þar sem líf okkar, tími og saga tærast upp, þetta rými sem
nagar okkur og ristir er einnig sundurleitt í sjálfu sér (ff. hétérogéne). Með
öðrum orðum: Við lifum ekki í neinu tómarúmi þar sem hægt er að finna
einstaklingum eða hlutum stað. Við lifum ekki innan tómarúms sem tek-
ur á sig margvísleg litbrigði, við hfum innan safhs tengsla sem skilgreina
staðsetningar er ekki verða smættaðar þannig að ein reynist jafhgild
annarri, og enn síður þannig að hægt sé að leggja þær hverja ofan á aðra.
Vitaskuld væri hægt að takast á hendur að lýsa þessum ólíku staðsem-
ingum, með því að leita þess tengslasafns sem hægt er að nota til að skil-
greina þær. Til að mynda með því að lýsa safhi þeirra tengsla sem skil-
greina stað húsasundsins, gamanna, lestanna (lestin er hreint makalaust
tengslaknippi, því að hún er í senn hlutur sem fara má í gegnum, hlumr
sem flytur menn frá einum stað til annars og loks hlutur sem fer hjá).
Aningarstöðum eins og kaffihúsinu, kvikmyndahúsinu og ströndinni má
einnig lýsa með hliðsjón af knippi þeirra tengsla sem gera kleift að skil-
greina þá. Ennfremur væri hægt að skilgreina þá staði sem ætlaðir eru til
hvíldar og eru ýmist alveg lokaðir eða hálflokaðir, s.s. heimilið, svefnher-
bergið, rúmið o.s.frv., út frá tengslaneti þeirra. En það sem vekur áhuga
minn eru þær þessara staðsetninga sem hafa þann furðulega eiginleika að
tengjast ölltun öðrum, en með þeim hætti að þær ýmist fella úr gildi þau
tengsl, sem þær draga ffam í dagsljósið, endurspegla eða varpa á ljósi,
eða þær gera þessi tengsl hlutlaus, snúa þeim jafhvel við. Þessi rými, sem
eru með einhverjum hætti bundin öllum öðrum en samt sem áður í mót-
sögn við allar aðrar staðsetningar, eru af tveimur megingerðum.
I fyrsta lagi eru útópíumar. Utópíumar era staðsemingar án raun-
vemlegs staðar. Þetta em staðsetningar sem samsvara hinu raunverulega
rými þjóðfélagsins í almennum atriðum, ýmist með því að mynda beina
eða öfuga hliðstæðu. Þær em ýmist þjóðfélagið sjálft í fullkominni mmd
eða andhverfa þjóðfélagsins, en hvemig sem þessu er háttað em útóp-
íurnar í grundvallaratriðum og eðh sínu samkvæmt óraunvemleg rými.
Eins em til - og líkast til á þetta við um alla menningu, alla siðmenn-
ingu - raunverulegir staðir, áþreifanlegir staðir, staðir sem em greyptir í
sjálfa þjóðfélagsstofnunina og mynda einskonar gagnstaðsemingar, af-
brigði útópíu sem orðin er að áþreifanlegum vemleika og táknar, ve-
fengir eða umbyltir hinum ratmvemlegu staðsemingum, öllum öðram
raunverulegum staðsemingum sem finna má innan menningarinnar.
Shkir staðir em utan allra staða, jafhvel þótt í raun og vem sé hægt að
U5