Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 127

FYRIRMYNDARSAMFELAGIÐ ISLAND
Wright vísar einkum til miðalda og hefur trúlega m.a. í huga hina þekktu
sjóferðasögu írska munksins heilags Brendans. En eyjar hafa verið vett-
vangur útópískra hugmynda og furðuverka frá fornöld eins og Odysseifs-
kviða er gott dæmi um; efdr fall Tróju stefnir söguhetjan heim og á þá
leið um hverja undraeyna á fætur annarri.23 Utópískar eyjar eiga líka sinn
sess í samtímanum eins og vel má sjá í bæklingum ferðaskrifstofa þar sem
lýst er dásemdum Kanaríeyja, Krítar og fleiri suðrænna eyja.
Staðseming eyjunnar skiptir einnig miklu máli, hvort hún er nálægt
eða langt frá tdltekinni miðju. Vel má setja upp þá reglu að því fjær sem
hún er því framandlegri er hún og því meiri líkur eru á að hún verði út-
ópískur vettvangur. Breski fræðimaðurinn John Gillies hefur orðað það
svo að tengslin á milli ffamandleika og fjarlægðar séu augljós, því meiri
fjarlægð, því meiri ffamandleiki.24 Þegar rætt er um fjarlægð er jafnffamt
verið að fjalla um hugtökin miðju og jaðar; oftast er þó rætt um aðrar
birtingarmyndir þessara hugtaka: Borg og sveit, miðbær og úthverfi,
iðnvædd ríki og vanþróuð o.s.frv. Flestir þeirra sem hafa skrifað um önn-
ur lönd og svæði á umliðnum öldum hafa komið frá borgum í öflugustu
ríkjum Evrópu og sjónarmið þeirra verið lituð af því.25
Island er ekki bara eyja, það er fjarlæg eyja, og þar að auki fjarlæg eyja
langt í norðri. I hugmyndasögu Evrópumanna hefur norðrið lengst af
verið neikvætt, kalt og ófrjósamt. Vdlimennska, tröll og forynjur réðu
þar ríkjum. I fornaldar- og miðaldaverkum var íbúum þess oft og tíðum
lýst sem skelfilegum og hræðilegum, jafnvel afskræmdum afkomendum
Gógs og Magógs, en í Biblíunni var greint ffá því að í fyllingu tímans
kæmi sú hin illa þjóð og reyndi að eyða veröldinni.26 Samkvæmt lofts-
lagskenningum fornaldar og miðalda var norðrið, handan ákveðinnar
breiddargráðu, óbyggilegt. Eyjan Thule var handan þeirra marka og
23 Hómer, Óddysseifskviða, Kviður Hómers II. bindi. Þýðandi: Sveinbjöm Egilsson,
Reykjavík, 1973.
24 Gillies, John, Shakespeare and the Geography of Difference, Cambridge 1994, bls. 31,
119-120.
25 Pagden, Antony, European Encounters with the New World. From Renaissance to Rom-
anticism, New Haven og London 1993, bls. 2. Pagden hefur orðað þetta ágædega:
„The civihzatton which has shaped the normattve behaviour of all Europeans has al-
ways been, by definitton, a hfe lived in citíes. Beyond the city, as Aristotle had said
in the fourth century BC, there were only beasts and heroes“.
26 Frá Góg er sagt í Biblíunni, m.a. Esekíel, 38. og 39. kafla. Biblía. Það er heilög ritn-
ing, Reykjavík 1966, bls. 797-799.
I25