Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Qupperneq 146

ROBERT NOZICK
kenning um það sem manni ber frekar en kenning um besm dreifingu
gæðanna.
Þremur árum áður en bók Nozicks kom út hafði kollega hans við Har-
vard háskóla, John Rawls, gefið út mikið verk um stjómspeld, Kenningu
um réttheti, sem varð þá strax og er enn, grundvallarrit á því sviði. Bók
Nozicks er sumpart andsvar við kenningu Rawls, en hún er einmitt
vönduð og nákvæm údistun á sanngjamri dreifingu gæðanna og um leið
tilraun til að lýsa hludevsi ríkisins gagnvart siðferðilegum gildtun.
Eins og titillinn gefur til k\’nna er Stjómleysi, ríki og staðleysa ekld að-
eins rannsókn á ákveðnum kenningum um þjóðfélagið. Hún er einnig
tilraun til að ræða um mannlegt samfélag í heild sinni. Nozick b\Tjar á
að spyrja þeirrar spurningar hversvegna við skyldum hafa ríki \-firleitt og
endar á því að velta f\TÍr sér hinum ýmsu gerðum staðleysu: Hversvegna
skyldum við ekki hafa þjóðfélagskenningu sem stefnir að hinu fullkonuta
þjóðfélagi? Niðurstaða hans er sú að ef hægt er að leggja drög að lágrík-
inu (e. minimalstate) yfirleitt, það er ríld sem hefur nákvæmlega það vald
sem réttiætanlegt er að það hafi og sem brýtur ekki rétt einstaklinga, þá
séu það drög að staðleysu.
Sá kafli sem hér er birtur er upphaf þriðja hluta bókarinnar sem hefur
yfirskriftina „Staðleysa“. Hér kemiu- ágædega ffam hvemig Nozick
blandar saman rökum og vangaveltum úr ólíkum áttum. Staðleysukenn-
ingar em lýrst og ffemst þekktar úr verkum heimspeldnga sem hugsuðu
lítið út í vandamál hagffæði og ákvörðunarfræði nútímans. En Nozick
sp\T einfaldlega hvaða aðferðum við gemm beitt til að fá almenna lýsingu
á besta hugsanlega þjóðfélaginu og beitir besm tiltæktun aðferðum í stað
þess að hafna staðleysu eins og hún leggur sig.
Kaflinn er fjarri þ\f að gefa heildarmynd af riti Nozicks. En hann sýnir
á hvaða veiðilendum Nozick rínnur og hvemig hann spinnur kenningu
sína og gefur að því leyti ágæta hugmynd um hina frumlegu og um margt
einstöku sýn sem bók hans opnar okkur á staðleysukenningar.
Jón Olafison
Eldcert ríki verður réttlætt sem er viðameira en lágríkið. En er ekki hug-
myndin eða hugsjónin um lágríkið dálítið daufleg? Nær það til hjartans
- getur það fyllt fólk eldmóði til baráttu eða fórna? Yrðu götuvígi mönn-
144