Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Síða 45

THOMAS MANN
Weimarlýðveldisins og lýðræðissinni
í hugsun.
Töfrafjallið er óhugsandi án þess-
ara undangengnu heilabrota sem
hreinsað höfðu hugmyndir skáldsins
og gefið honum listrænt vald yfir
þeim, svo að skáldsagan fer fram í
heiðu og léttu andrúmslofti með víð-
ustu útsýn yfir vandamál samtíðar-
innar. Hans Castorp stendur hér and-
spænis sjúkdómi og dauða, og and-
stæð öfl berjast um sál hans, en hann
kemur þroskaðri út úr eldvígslunni og
slítur sig að minnsta kosti lausan af
sjúkrahælinu — reyndar til að
stökkva út í aðrar ógnir dauðans:
heimsstyr j öldina.
Um Töfrafjallið tekur höfundur á
einum stað dæmi af því sem oft gerist
í draumi, að atvikið sem menn
hrökkva upp við í lokin, til að mynda
skot er menn heyra í svefninum, er
sjálft tilefni draumsins og spinnst af
langur þráður. Þórdunur fyrri heims-
styrjaldar sem Hans Castorp er látinn
vakna við í bókarlokin eru í rauninni
upphaf og tilefni Töfrafjallsins, atvik-
ið sem kom skáldinu til að spinna
þræði bókarinnar eins og þeir urðu.
Heimsstyrjöldin vakti hann til að
endurmeta frá rótum lífsskoðun sína
og þann menningargrundvöll sem
hann stóð á, og hann fann, eins og
hann segir sjálfur, að til enda var
gengið „tímabil borgaralegrar listar
sem vér vorum sprottnir úr og augun
opnuðust fyrir því að vér mundum
eigi héðan af getað lifað né ort eins
og áður“. Hann segir að hetja Töfra-
fjallsins sé ekki nema á ytra borði
hinn „vingjarnlegi ungi maður, Hans
Castorp: ... í rauninni er hann homo
Dei, maðurinn sjálfur með hinni trú-
arlegu spurningu um sjálfan sig, um
upptök sín og afdrif, eðli og tilgang,
um stöðu sína í alheiminum, leyndar-
dóm tilveru sinnar, um hina eilífu
ráðgátu manneðlisins.“
Og raunverulega urðu þáttaskil
með Töfrafjallinu í rithöfundarstarfi
Thomasar Manns. Hið einstaklings-
lega og tímabundna hafði ekki lengur
sama aðdráttarafl og áður. Hugsun
hans sveigðist alvarlegar inn á þjóð-
félagslegar brautir og að sögulegri til-
veru og uppruna mannsins sem er
orðinn honum samvizkuspurning, og
þróun þjóðfélagsmála í Þýzkalandi
upp úr styrjöldinni ákvarðaði ennþá
skarpar þá nýju stefnu er hann tók.
Eins og oftar gerist lentu stjórnar-
taumar Weimarlýðveldisins í hendur
mönnum sem ýmist höfðu enga trú á
því eða sátu á svikráðum við það.
Gerði það nazistunum hægt um vik að
hreiðra þar um sig og grafa undan
lýðveldinu. Eftir ljóta sögu ofbeldis
og hryðjuverka sem hér verður ekki
rakin hrifsuðu þeir til sín völdin 1933,
myrtu ýmist andstæðinga sína eða
vörpuðu þeim í fangabúðir, ofsóttu
rithöfunda og aðra menningarfull-
trúa, sérílagi þá sem voru af gyðinga-
ættum, brenndu bækur þeirra, brutu
235