Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Side 93

LEITIN AÐ UPPTÚKUM NÍLAR
Um Gunnar Gunnarsson segir Halldór skemmtisögur auk þess sem hann
gerir lítið úr ákvörðun hans að skrifa á dönsku og Einar Benediktsson fær
heldur ekki lofsamlega umfjöllun hjá Halldóri. í hæðnisfullum tóni segist
Halldór aldrei hafa skilið skáldskap hans, frekar en Matthíasar Jochumsson-
ar, en „það var ekki þeim að kenna heldur sjálfum mér.“ (Úev 88). Þegar þeir
Jón Helgason skeggræða um íslensk skáld í Kaupmannahöfn gera þeir gys
að Davíð Stefánssyni en gleyma að sögn Halldórs báðir Einari, „stórskáldi
íslands að dómi flestra íslendínga, bæði þeirra sem dáðu hann af einlægni,
en einkum og sérílagi hinna sem kvörtuðu yfir því að hann væri þeim of
háfleygur.“ (Úev 85). Halldór tekur Kristján „vesalínginn“ Fjallaskáld fram
yfir Einar. Hans kveðskapur festist Halldóri „ósjálfrátt í minni þá“ og er
honum ljós enn (Úev 89). Og stórskáld í augum Halldórs er Jóhann Magnús
Bjarnason sem var „ólíkur öðrum íslenskum sagnahöfundum“ (íth 187).
Ekki þarf að koma á óvart að hann „var einn af því yrkjandi og bóklesandi
fátæktarfólki sem flúði úr landi þúsundum saman uppúr ættjarðarljóðunum
miklu 1874.“ (íth 187).
Þórbergur Þórðarson kemur fyrir í öHum minningabókunum nema þeirri
fyrstu og er umfjöllunin um hann einnig blendin. Halldór fettir aldrei fingur
út í skáldskap Þórbergs. Þvert á móti dáist hann að honum fyrir að hafa alltaf
verið á undan samtíðinni í ritverkum sínum. Halldór hefur affur á móti
ýmislegt út á Þórberg að setja persónulega, vænir hann til dæmis um að hafa
ekki lesið það sem hann predikaði, meðal annars Marx og Proust. Einnig fer
heimspeki Þórbergs í taugarnar á Halldóri sem segir íslendinga, þar með
talinn Þórberg, hafa búið til graut úr allri austurlenskri heimspeki (Úev 49).
Víða má sjá þess merki að Halldór hefur litið á Þórberg sem sinn aðal
keppinaut í íslensku bókmenntalífi og hann er sá eini af viðurkenndum
skáldum sem hinn fúllorðni sögumaður fjallar um af alvöru. Þegar Jón
Helgason spyr um Þórberg einan skálda frá íslandi segir Halldór, og er ekki
laust við að nokkurrar beiskju gæti: „mér að mínu leyti þótti jafnskrýtið að
Jón skyldi hafa haff híngað spurnir af íslensku skáldi sem enn hafði ekki gefið
út bók né eignast innhlaup í málgagni.“ (Úev 78).
Ekki verður hjá því komist að velta fyrir sér hvers vegna Halldór afgreiðir
svo marga af stórum rithöfundum samtíma síns með hæðni og skætingi en
upphefur þá sem ekki voru eins frægir eða öðluðust jafnvel aldrei nafn. Varla
þarf hann að styrkja stöðu sína sem rithöfúndur, enginn ógnar veldi hans
þar. En í skjóli þess getur hann upphafið skáld sem fáir þyrðu að setja í
fremstu röð og átt þar með sinn þátt í því að storka viðteknum viðhorfum,
breyta bókmenntasögunni eftirá, og það finnst honum greinilega freistandi
tilhugsun.
TMM 1998:2
91