Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Side 145

RITDÓMAR
hestunum sitja maður og kona og reiða
sitt barnið hvort. Á milli klyíja á aftari
hestunum gægjast tvö önnur barns-
andlit.
í kátínu sinni veifar amma til fólks-
ins, en fólkið líður hjá einsog vofur. (9)
Og þetta er sjónarhorn sögumanns í
hnotskurn: það er horft á hóp fólks í
fjarska en aldrei farið neitt sérlega nálægt
því. Myndin verður að leiðarminni:
Ömmu varð stundum hugsað til nið-
ursetninganna sem einn hrímaðan dag
birtust í Reykárhreppi þegar hún stóð
lítil og kát stúlka við túngarðinn, en svo
hugsaði hún: Maðurinn minn er líka á
sjó og veltist um hafið í fjarska; í tungl-
bjarma nætur, bak við snarbrattar öld-
ur, í brotsjó og byl.
Og börnin fæðast eitt af öðru. (49)
Allar kynslóðir lifa í sama fjarskanum,
fólk er falið í almannarómi, og frásögn-
um; það býr „í hléunum á milli orðanna,
í eyðunum á milli línanna" (164). Þessi
fjarlægð er bæði galli sögunnar og helsti
styrkur. Verkið öðlast með henni breidd
Suðurríkjasögunnar og kraffmiklar sam-
félagslegar skírskotanir: sértrúarsöfnuðir,
borgarastyrjaldir og box, þetta er allt
einsog sprottið úr umræðu dagsins í dag.
Og sögulegi tíminn skapar hluta fjar-
lægðarinnar því sagan er öll í endurliti
persónanna eða raunar endursögn á
endurliti:
Það var þá sem amma fór með ljóðin
fyrir okkur börnin og sagði okkur ffá
sveitinni, Reykárhreppi og flökkurun-
um. Þegar hér var komið sögu gátu
bræðurnir setið spariklæddir í sófum,
drukkið kaffi og reykt vindla og þurftu
ekki að óttast að fátækrarfulltrúar birt-
ust í gættinni eða sveitarflutningar
stæðu fyrir dyrum. (70)
Þessar persónur eru æðrulausar í endur-
liti sínu, láta sér jafhvel fátt um fmnast.
Eftir þeim eru hafðar meitlaðar setning-
ar. Það er rottugangur í kjallaraholu sem
fjölskyldan neyðist til að flytja í og sögu-
maður spyr einn af bræðrunum, Kára,
hvort börnin hafi verið hrædd við rott-
urnar. „Nei, ég man ekki til þess að við
höfum verið hrædd við þær, frekar að við
værum vond við þær,“ segir Kári.
Sendiherra frá öðru sólkerfi
En þessi sögumaður er viðsjárverður.
Þegar minnst varir er hann farinn að
ávarpa lesandann og lætur berast með
ljóðrænu flæði:
En sólin skín og sundin eru blá, veröld-
in fögur og fjöllin há.
Sjáðu geislana, hvernig þeir glampa
og varpa roða á hafflötinn.
Sjáðu eyjarnar, sjáðu fjöllin, hvernig
allt dansar í hillingum.
Og kvöldin læðast stjörnum prýdd
og breiða úr sér einsog skrautleg teppi,
ofin af fögrum konum sunnan við sól
og austan við mána. (99)
Ljóðrænan er uppistaðan í stíl Einars
Más, ljóðræna og hlýlegt skopskyn. Þetta
er ekki epísk frásögn að stíl heldur læsi-
legt ljóð með kómískum myndlíkingum,
erkibrotum úr lífi fólks, stuttum köflum
og tíðum greinaskilum; umfram allt er
þarna á ferðinni læsilegur og lýrískur
texti. Bræðurnir Halli, ívar, Kári og
Ragnar sitja við kertaljós jólanna, ótrú-
lega fínir í silkiskyrtum og matrósaföt-
um sem nágrannakonan hefur gefið
þeim. „Maður var bara einsog sendi-
herra ffá öðru sólkerfi,“ (59) segir einn
þeirra síðar. Þessar andstæður eru árétt-
aðar í verkinu: „Að ganga upp einn stiga
var einsog að flytja sig á milli hnatta, fara
frá Júpíter yfir á Mars eða öfugt“ (134).
Þetta er ekki aðeins gjáin milli stétta,
munurinn á aðbúnaði þeirra ríku og fá-
tæku; söguhetjurnar eru allar á einn eða
annan hátt einsog sendiherrar frá öðrum
sólkerfum: ljóðrænar myndir í hráslaga-
legri umgjörð. Stéttaátöldn, eymdin og
volæðið eru gædd framandleika og
hrárri fegurð. Þetta er epísk saga með
ljóðrænum efnistökum.
TMM 1998:2
143