Skírnir - 01.01.1967, Page 143

RITFREGNIR
Guðni Jónsson, prófessor, ilr. phil.: Bergsælt, niðjalal Bcrgs hrepp-
stjóra Stnrlaugssonar í Braltliolli.
Árið 1932 gaf Guðni Jónsson út niðjatal Bergs hreppstjóra í Brattholti
Sturlaugssonar, en niðjar Bergs er margt merkt fólk, framan af einkum í
sunnanverðri Árnessýslu, en nú orðið dreift víða um land. Sú útgáfa var
á sínum tíma góð, en brátt tíndist margt til í frekari vitneskju um niðja
Bergs, og árangurinn af viðbótarsöfnun kemur í ljós í þriggja binda bók,
mjög smekklegri, að mínum dómi þægilega og greinilega upp settu niðja-
tali með góðri nafnaskrá. Stór kostur þykir mér á bókinni formálinn og
þátturinn um Berg. Áatalið, eða ætt Bergs, er og sjálfsagt í bókinni, að
svo miklu leyti sem rekja má, og verður á það minnzt síðar.
Um niðjatöl sem þetta er yfirleitt það að segja, að um öryggi þeirra
verður aldrei fullyrt, nema hvert eitt atriði í þeim verði athugað, en slíkt
er að sjálfsögðu óvinnandi verk. Það leiðist hins vegar smám saman í ljós,
hve vel má marka þau, á þann hátt, að fjöldi manna les í þeim sitthvað,
rekst á villur, sem þeir segja frá, og þannig fæst eins konar almanna-
rómur um það, hvort niðjatalið var vel eða illa unnið. Fyrir þessu hafa
ýmis niðjatöl orðið, sem út hafa verið gefin, en grunur minn er sá, að
þessu niðjatali hafi verið gerð betri skil en mörgum öðrum, sem nýlega
liafa komið út, en úr þessu sker hinn nefndi almannarómur á sinum tíma.
Ég tel til mikilla kosta á niðjatalinu þær greinargerðir, sem þar koma
fram um vafasamar feðranir. Af þeim getur hver sem er dregið sínar
ályktanir, en ekki er frekara að gert í þessum efnum en rökin, sem til-
færð eni, gefa tilefni til. Sem dæmi nefni ég sögnina um Þuríði konu
Erlends á Breiðabólsstöðum Erlendssonar á bls. 31 í I. b., um faðerni Jóns
í Saurbæ i Olfusi á bls. 59 í sama bindi og um faðerni Jóns í Sogni og á
Egilsstöðum í Ölfusi á bls. 131 í sama bindi. Enn fremur eru greinargerð-
irnar fyrir ættrakningum, t. d. á bls. 45—53 i II. bindi, mikill kostur við
niðjatalið.
I áatali (ætt) Bergs Sturlaugssonar er föðurfaðir hans hiklaust talinn
hafa verið Ólafur sonur síra Gísla í Amarbæli Teitssonar. Höfundur vísar
til þess, að dr. Hannes Þorsteinsson hafi rakið á þennan hátt og fullyrt,
að það sé rétt, og vísar til bls. 265 í IV. b. Sýslumannaæfa. Rök dr. Hann-
esar fyrir ættfærslunni eru ekki tilfærð í Sýslumannaæfunum, og hvergi
hef ég séð þau tilgreind. Ég hef ekki fundið sjálfur svo sterk rök eða líkur
fyrir ættrakningunni, að ég hafi sannfærzt um það, að rétt sé rakið, en