Skírnir - 01.01.1967, Side 151

Skírnir
Ritfregnir
149
löggengi og eðli viljans eru ræddar og settar í samband við skoðanir hans
á eðli hinna óbeinu ástríðna. Þá ræðir höf. misskilning á hugtakinu mild
ástriða (calm passion) og kemur með aðra túlkun, sem betur kemur heim
við aðra þætti í sálarfræði Humes. Það hefur viljað loða við sálarfræði
fram á okkar daga að tala um öfl að baki ýmsum sameiginlegum ytri og
innri fyrirbærum á sviði sálarlífsins, svo sem vilja, hvöt, athyglisgáfu o.
s. frv. Höf. sýnir fram á, að Hume forðast slíka háspeki. Afstaða milli
skynsemi og ástríðna er túlkuð upp á nýtt. Hlutlægni i siðamati er rædd
með tilliti til óbeinu ástriðnanna, samúðar og imyndunarafls, og saman-
burður gerður á skoðunum Humes og Adams Smiths á eðli samúðarinnar.
Þá eru dygðir ræddar í kenningu Humes og samband Jjeirra við samúðar-
regluna og sérstaða sumra dygða eins og réttlætis. Að lokum er gerður
samanburður á nútímasjónarmiðum i siðfræði og skoðunum Humes, eink-
um hvað snertir eðli matsdóma (evaluations).
Nú mætti ef til vill spyrja: Hvaða erindi á slik bók til menntaðs fólks?
Ætla mætti, að bókin ætti fyrst og fremst erindi til sérfræðinga. Það er
vissulega rétt og vafalaust vekur hún verðskuldaða athygli á þeim vett-
vangi. En ég vil einnig álíta, að enda þótt oft sé fjallað um hárfínan
greinarmun og röksemd teflt gegn röksemd, þá sé framsetningin svo ljós
og ljúf, að sérhver menntaður maður, sem kann ensku, geti notið bókar-
innar. Hún er auk þess Hliðskjálf að hluta af kenningum hins mikla hugs-
uðar Humes, og sá, sem þangað horfir, verður ekki fyrir vonbrigðum. Ekki
gat ég varizt þeirri hugsun eftir lestur bókarinnar, að enda þótt fjallað
sé um eðli og uppruna siðferðis í kenningum Humes og aldrei lagður
siðferðilegur dómur á eitt né neitt, sé ef til vill uppbyggilegra að lesa
slíka bók en að hlusta á eða lesa margar og fagrar siðaprédikanir.
Bókin er fengur öllum, sem kynnast vilja merkri kenningu um eðli
siðferðisins og unna skýrri hugsun.
Bjarni Bjarnason.
íslenzkir málshættir. Bjarni Vilhjálmsson og Óskar Halldórsson
tóku saman. Reykjavík 1966. Almenna bókafélagið. (XXX+394 bls.).1)
Telja má til meiriháttar viðburða í íslenzkri bókaútgáfu, að út skuli
koma stórt safn íslenzkra málshátta í smekklegri, hentugri útgáfu, ætlaðri
alþýðu manna. Almenna bókafélagið á þakkir skildar fyrir frumkvæði sitt
og framkvæmd og ef til vill ekki sizt fyrir það að hafa valið til útgáfunn-
ar menn, sem bæði eru kunnir að fræðimennsku og smekkvísi, þá Bjarna
Vilhjálmsson skjalavörð og Óskar Halldórsson námstjóra.
Formálsorð fyrir bókinni ritar Bjarni Vilhjálmsson, og eru þau að ýmsu
leyti gagnmerk, miklu efni komið fyrir i litlu rúmi. Mikil fræðileg not
eru að þeim hluta formálsorðanna, sem fjalla um eldri málsháttasöfn.
!) Ritdómur þessi er tekinn því nær óbreyttur úr Morgunblaðinu 22.
des. 1966, þar sem hann hét Merkileg bók um íslenzka málshœtti.