Skírnir - 01.01.1977, Blaðsíða 34
32
HELGA KRESS
SKÍRNIR
árum hafa þessi verk hlotið endurreisn, að mestu leyti fyrir álnrif
kvennabaráttunnar og breyttra bókmenntalegra viðhorfa, og
verið gefin út að nýju í stórum stíl.
Eflaust hafa margar íslenskar skáldkonur orðið að gjalda þess
á svipaðan liátt og Amalie Skram, að þær fjalla um konur og
efni sem þær varða. Benda má á Ólöfu Sigurðardóttur frá Hlöð-
um, Kristínu Sigfúsdóttur, Ragnheiði Jónsdóttur, Halldóru B.
Bjömsson og Ástu Sigurðardóttur, svo að aðeins fáar séu
nefndar.
í athyglisverðri grein í Alþýðublaðinu 14. og 16. maí 1968,
um konur og skáldskap, ber Ólafur Jónsson saman í stómm
dráttum kvenlýsingar karlrithöfunda og kvenrithöfunda í ís-
lenskum bókmenntum. Bendir hann þar á, hve kvenrithöfund-
um sé oft ósýnt um að taka siðferðileg efni til sjálfstæðrar at-
hugunar og umræðu, og hve kvenlýsingar þeirra byggist oft
fremur á fastmótuðum, arfteknum siðaskoðunum en eigin raun.
En þetta er málefni sem mjög hefur verið á döfinni í umræðum
síðustu ára. Hvernig kvenrithöfundar geti farið að því að losa
sig undan arfteknu sögusviði og söguefnum, sem bera í sér hefð-
bundin viðhorf til hlutverks kvenna og lýsa þeim eingöngu sem
þolendum í afstöðu við karlmenn.
Hvað getur kvenhetja gert í skáldsögu? Þessarar spurningar
spyr Joanna Russ í greininni „What Can a Heroine Do? Or
Why Women Can’t Write“, í safni Susan Koppelman Cornillon
Images of Women in Fiction. Nefnir hún ýmis söguefni sem
notuð eru aftur og aftur í bókmenntaverkum, eins og t.a.m.
Faust-minnið, og sýnir fram á, — með því að skipta um kyn
söguhetjanna — að þau henta aðeins við frásagnir af karlpersón-
um. Hún segir:
The result is that these very familiar plots simply will not work. They are
tales for heroes, not heroines, and one of the things that handicaps women
writers in our — and every other — culture is that there are so very few
stories in which women can figure as protagonists. Novels, especially, de-
pend upon what central action can be imagined as being performed by the
protagonist (or protagonists) — i. e. what can a central character do in a
book? An examination of English literature, or Western literature (or
Eastern literature, for that matter) reveals that of all the possible actions
people can do in fiction. very few can be done by women.15