Skírnir - 01.01.1977, Blaðsíða 202

200
RITDÓMAR
SKÍRNIR
arinn mikli (1957—1960), og Skaldens hus (1956), í Islenskri þýðingu Helga
J. Halldórssonar Hus skáldsins (1970—1971). Vegna geysimikillar heimilda-
söfnunar um æviferil Halldórs, fyrirmyndir hans og vinnubrögð, eru þessar
bækur ómetanlegar sem undirstaða undir allar frekari rannsóknir á verkum
skáldsins. Þessu mikla verki hefur Hallberg ekki haldið áfram á sama hátt.
en fjallað um síðari feril Halldórs í smærri ritgerðum sem birst hafa í ýms-
um tímaritum. Þær þrjár sem hann hefur hvað mest sótt föng í til þessarar
nýju bókar eru „Litla bókin um sálina og Halldór Laxness", Timarit Máls
og menningar 1962, „Laxness, konstnarskapet, ideologiema", Nordisk tidskrift
1967, og „Laxness vid skiljovagen", Edda 1967 í íslenskri þýðingu Njarðar
P. Njarðvíks „Halldór Laxness á krossgötum", Timarit Máls og menningar
1968. Auk þessa hefur hann tekið fyrir þrjár síðustu skáldsögur Halldórs í
greinum sem birtar eru í Skirni 1969, 1971 og 1973.
Það má því segja að full þörf hafi verið á slíkri bók sem hér um ræðir,
þar sem helstu niðurstöður viðamikilla rannsókna eru dregnar saman í
stuttu máli og á einn stað. En yfirlýstur tilgangur bókarinnar er annar, og
á Hallberg í töluverðum vandræðum með að sveigja efnivið sinn að hon-
um. Hinu „merkilega menningarframlagi" Halldórs, sem svo er nefnt í for-
mála. eru engin skil gerð, heldur bregður fyrir sem ágiskun og eins konar
leiðarminni hér og hvar um bókina í ummælum sem þessum: ,JEftir öllum
sólarmerkjum aö dœma hefur hann þannig átt sinn hlut í að vekja landa
sína til umhugsunar um umheiminn — en jafnframt um ísland og sérkenni
þess. Það er ósmátt menningarframlag" (33); „Þessi skilningur, þessi frjálsa
og víða yfirsýn, hlýtur að hafa verkað örvandi og hvetjandi á allt íslenskt
menningarlíf" (49). (Leturbr. mínar). Nú kann þetta að vera alveg hárrétt,
og um það efast víst enginn, en í slíkum rannsóknum eru það ekki niðtir-
stöðurnar einar og út af fyrir sig sem eru áhugaverðar, heldur einnig og
kannski umfram allt rök þeirra. Viðfangsefni bókarinnar reynist ekki vera
áhrif Halldórs á íslenska menningu, heldur þvert á móti áhrif íslenskrar
menningar á Halldór. Um þetta fjallar besti kafli bókarinnar. lokaorðin, sem
hefjast á þessari hreinu mótsögn við fyrr tilvitnuð orð formálans: „I þessu
kveri hcfur verið leitast við að lýsa skáldferli Halldórs Laxness með hliðsjón
af fjórum mismunandi efnisþáttum" (209).
Markmið bókarinnar og raunverulegt umræðuefni stangast sem sagt á.
og er í þessu fólgin meginbrotalöm hennar sem rannsóknar á „Halldóri
Laxness sem íslenskum menningarfrömuði".
Aðferð Hallbergs er ævisöguleg og „positívistísk", þ. e. lýsandi fremur en
greinandi (analýtisk). Mikið er um beinar endursagnir á ritgerðum, ræðum
og ummælum Halldórs, án þess að gerð sé tilraun til að setja þau í stærra
hugmyndafarslegt samhengi eða skoðanakerfi. T. a. m. er rætt um „stór-
brotna baráttu fyrir mannlegum verðmætum" (83), en það kemur ekki
fram fyrir hverju hann er að berjast í bókstaflegri merkingu og því síður
við hvað. Áhuginn beinist inn á við, að persónuleika höfundarins, og við-
horf hans eru rakin til persónulegrar reynslu. Þó nokkur áhersla er lögð