Skírnir - 01.01.1977, Blaðsíða 223

SKÍRNIR
RITDOMAR
221
Á bls. 26 segir, að „mikill meirihluti" orða í xslensku hafi áherslu á fyrsta
atkvæði, og má það þykja fullvægt til orða tekið miðað við ýmislegt annað
í bókinni. Á bls. 29 er því lofað, að síðar verði ljóst, hvers vegna hljóðritað
er [ej og [oj í stað [e] og [3], eins og venja hefur verið, en því miður er mér það
enn óljóst. Á bls. 32 er farið að hljóðrita islensku án þess að tilgreint sé,
hvaða framburð sé verið að hljóðrita. Á bls. 34 er sleppt að geta um radd-
aðan frb. á ð á undan k. Á bls. 37 segir, að raddbandaönghljóðið h sé „í
rauninni ekki annað en loftstraumurinn sem streymir frá lungunum", rétt
eins og menn séu alltaf að bera fram h, þegar þeir anda frá sér. Á bls. 46
er þess getið um stutt sérhljóð, að þau geti „ekki staðið ein sér utan orðs",
og er vant að sjá, hvað þar er átt við. Á bls. 47 eru orð eins og vitkast, litka,
bitlingur talin með samsettum orðum, og verður það að teljast næsta ný-
stárleg greining. Á bls. 48 er fullyrt, að í sunnlenskum framburði sé sam-
hljóðalengd lítið áberandi og stutt samhljóð oft um 90% af lengd langa
samhljóðsins. Ekki get ég séð, að þetta fái stuðning af doktorsritgerð Söru
Garnes um lengd hljóða í íslensku (1974) né heldur þeim athugunum, sem
ég hef sjálfur gert. Ég leyfi mér því að efast um, að þetta hafi „ótvírætt
komið í Ijós" í rannsóknum síðustu ára. — Loks má nefna umfjöllun MP
um framburð sumra Norðlendinga á orðum eins og þyngd og þyngt, þ. e.
þeirra, sem hafa svokallaðan „raddaðan framburð". Þar lætur MP nægja
að segja „Möguleiki væri að fullyrða ...“, „Ólíklegt er..„Sennilegt er ...“
(bls. 60), og getur þess að engu, að hægt væri að kanna þetta atriði og bendir
ekki heldur á, að greinilegur munur er á framburði þessara orða í máli
allra, ef á eftir fer orð, sem hefst á sérhljóði — sbr. þyngd afa og þyngt afa.
— En nú skal ég láta staðar numið, þótt því miður mætti telja fleiia.
Ástæðurnar til þess, að ég hef gerst svo langorður um þetta litla kver
og fundið að mörgu, eru einkum tvær. í fyrsta lagi er hér um að ræða
kennslubók, sem er ætluð (kennara-)háskólastúdentum, og höfundurinn er
maður, sem ætla mætti, að hefði nægilega þekkingu til að bera á því til-
tölulega þrönga sviði, sem bókin fjallar um. Þess vegna ætti að mega gera
sæmilega háar kröfur um fræðilega nákvæmni. I öðru lagi er allmargt í
þessari bók nokkuð á annan veg en í eldri bókum um íslenska hljóðfræði,
og er þá stundum látið að því liggja, að „rannsóknir síðustu ára hafi ótví-
rætt sýnt“, að nú hafi loks tekist að höndla Ijós sannleikans eftir áratuga
fálm í myrkri. Þar sem greinargerðir um þær rannsóknir, sem þetta er byggt
á, eru yfirleitt ekki aðgengilegar öllum þeim, sem kynnu að vilja nota bók-
ina, þótti mér ómaksins vert að reyna að gera sumum atriðunum sæmileg
skil hér.
Þrátt fyrir að heildarniðurstaða þessa ritdóms verði að teljast neikvæð,
má ekki gleyma því, að ýmislegt er betur gert í bókinni en þeim kennslu-
bókum í íslenskri hljóðfræði, sem notaðar hafa verið til þessa í íslenskum
skólum. Einkum er fengur að myndunum, eins og áður var sagt, og rita-
skráin er líka góð.
Höskuldur Þráinsson