Skírnir - 01.01.1977, Blaðsíða 140
138
ÞÓRHALLUR VILMUNDARSON
SKÍRNIR
2) Orðmyndir Ilp-handrita benda til þess, að í forriti þeirra,
Skarðsárbók, hafi verið ritað kámi í nf. (aðeins einu sinni kámr),
en káms í ef. Þetta beygingarósamræmi hlýtur að auka tortryggni
gagnvart orðmyndum IIp. Ekki verður fullyrt, hver verið hefur
ritháttur Reykjarfjarðarbókar (II). Þar gæti stafsetning 439 á
fyrsta stað (I 525io) verið vísbending um, að viðurnefnið hafi
verið ritað chaim í II, en Björn á Skarðsá reynt að gera nafnið
skiljanlegra, sbr. skýringartilraunir Jóns Gizurarsonar. En óvissa
hlýzt af því, að Björn á Skarðsá hafði einnig I undir höndum,
þótt hann styddist að langmestu leyti við II. Á hinn bóginn
mætti láta sér koma til hugar, að orðmyndir 114 á fjórða og
fimmta stað (II 87i6 og 97is) bentu til þess, að ritað hefði verið
kami eða kámi í II, þar sem Jón Gizurarson hafði II undir
höndum, en fjölbreytni orðmynda 114 veikir þá skoðun mjög
og sýnist fremur geta borið vitni um fálmkenndar tilraunir Jóns
til að fá vit í chaims-na.ín I, en því handriti fylgdi hann að lang-
mestu leyti á þessum kafla, sem fyrr segir.
Að þessu athuguðu og ályktuðu verður að telja orðmyndina
chaim (kaim) miklu traustlegar ritfesta en orðmyndina kámi
(kámr). Þar við bætist, að hin fyrrnefnda er lectio difficilior, en
alkunn er sú árátta ritara á öllum tímum að breyta torveldum
rithætti í auðskilinn. Flestir útgefendur Sturlungu hafa því valið
orðmyndina chaim í útgáfum sínum.
4
Næst verður fyrir að athuga stafsetninguna ch í upphafi chairns-
nafns. Getur sú stafsetning e. t. v. sagt einhverja sögu um orð-
myndina? Nú á dögum kemur c ekki fyrir í íslenzkum orðum,
en á 12. og 13. öld er ekki sömu sögu að segja. Til þess að
glöggva sig á þessu efni er óhjákvæmilegt að rekja stuttlega
feril c og ch í erlendu og innlendu ritmáli að fornu.19
í latínu táknaði c [k]-hljóð að fornu, bæði á undan fram-
mæltum sérhljóðum (e, i) og uppmæltum (a, o, u), svo og sam-
hljóðum. Frá því um 100 f. Kr. var ch notað í latínu fyrir % í
tökuorðum úr grísku: chaos, chirurgus, Christus. í rómönsku
þjóðtungunum var þegar á 4.-6. öld tekið að bera c fram sem
[ts] eða [ts] á undan frammæltum sérhljóðum og síðar, e. t. v.