Skírnir - 01.01.1977, Page 197

SKIRNIR
RITDÓMAR
195
gengið meðal næstu afkomenda hans svo sem Helga Ásbjarnarsonar í Mjóa-
nesi og hans samtíðarmanna. Eins og Olafur Briem benti á fyrir löngu
mælir ýmislegt með því að Helgi Ásbjarnarson og Hrafnkell Þórisson hafi
dýrkað Frey, m.a. örnefni í nágrenni Mjóaness og Hafursár. I Hrafnkötlu
telur Sigurður Nordal að þetta geti bent til Freysdýrkunar hjá þessum af-
komendum Hrafnkels. Meðal Freysdýrkenda, afkomenda Hrafnkels, lá auð-
vitað beint við að þakka Frey uppgang hans á Hrafnkelsstöðum, en Freys-
dýrkun og orðheldni við Frey er eins og alkunnugt er hreyfiafl sögunnar
og orsök þess, að Hrafnkell þurfti að hrökklast frá Aðalbóli. Því var rök-
rétt að Freyr sæi það við skjólstæðing sinn, að hann hefði hvergi brugðist
honum en þolað raunir og niðurlægingu fyrir fylgispekt sína við guðinn.
Slíkir menn eru einmitt til þess líklegastir að njóta ávaxta af blessun guð-
anna eins og gervöll trúarbragðasagan vitnar um. Því var í alla staði rök-
rétt að sjá blessun Freys yfir búskap Hrafnkels á frumbýlingsárum hans á
Hrafnkelsstöðum. Og þrátt fyrir allt örlar enn á þessari blessun frjó-
semdarguðsins i áður tilvitnuðum kafla í Hrafnkels sögu.
En þessi hluti arfsagnanna um Hrafnkel hefur eitthvað bögglast fyrir
brjóstinu á höfundi Hrafnkels sögu, enda skýtur hann þessum kafla inn
á milli frásagnar af viðskiptum Hrafnkels og Sáms og frásögninni af tor-
tímingu Freyfaxa. Hefur fræðimönnum þótt þetta undarleg efnisskipan
og hafa þeir haft uppi miklar getgátur um hví höfundur hafi raðað efni
sínu þannig. Þarna virðist mér einföldust sú skýring að höfundur hafi
viljað setja kaflann um blessun frjósemdarguðsins framar en afneitun Hrafn-
kels á þessum sama guði. Höfundur Hrafnkels sögu hefur þannig, að minni
hyggju, verið nærgætari um efnisinntak þessa kafla en þeir fræðimenn
sem um hafa fjallað.
Niðurstaða mín af þessu er sú, að í Hrafnkels sögu örli á minni um að
Freyr hafi orðið Hrafnkeli samferða austur yfir Fljótsdalsheiði.
Þjóðsagnafræðingar hafa sýnt fram á hvernig sagnir breytast við að flytj-
ast milli menningarsvæða og taka lit af ríkjandi aðstæðum þar sem þær
eru sagðar hverju sinni. Einmitt þetta atriði þarf að hafa sérstaklega í huga
við rannsóknir á ýmsum þjóðsagnaminnum íslendingasagna. Þessi minni
geta stundum hafa myndast í heiðni og lifað í munnmælum við þann hugs-
unarhátt og þá heimsmynd sem ríkti. Þegar sömu minni héldu áfram í
kristnu landi hlaut ýmisleg breyting að eiga sér stað. Og þegar einstakir
snillingar í hópi höfunda íslendingasagna tóku slfk minni til meðferðar,
þá mátti enn vænta gagngerðrar breytingar og aðlögunar að ríkjandi hugs-
unarhætti í bókmenningu 13. aldar. Þessi atriði öll er nauðsynlegt að hafa
í huga í sambandi við rannsóknir á Hrafnkels sögu, þar sem Hrafnkell var
að öllum líkindum orðinn sagnapersóna þegar á síðari hluta tíundu aldar.
Hér hefur verið drepið á nokkur atriði í þessu gagnmerka riti Óskars
Halldórssonar. Að minni hyggju veldur það ekki aðeins straumhvörfum í
Hrafnkötlurannsóknum, heldur einnig í heildarrannsóknum íslendingasagna
hérlendis. Jön Hnefill Aðalsteinsson