Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Page 49

TMM 2012 · 4 49
Þorsteinn Þorsteinsson
Að lesa Tímann og vatnið II
[Í febrúarhefti Tímaritsins 2011 átti ég grein sem ég kallaði „Að lesa Tím ann og vatnið“.
Ég skoðaði þar allrækilega mikinn hluta ljóðanna, fjallaði um ýmis sérkenni ljóða-
flokksins eins og þau horfa við mér og um eðli þess skáldskapar sem þar er á ferðinni.
Í tveimur tengdum þáttum sem hér fara á eftir er svo ætlunin að víkja lítillega að við-
tökusögunni og gera nokkru nánari grein fyrir skilningi mínum á Tímanum og vatn-
inu. Fyrri þátturinn birtist upphaflega í Lesbók Morgunblaðsins 11.10.2008 undir heit-
inu „… not mean but be …“ en er hér nokkuð aukinn og breyttur. Ekki skaðar að
þekkja fyrri Tímaritsgreinina við lestur þessarar, einkum seinni þáttarins.]
Afdrifarík einkunnarorð
Setningafræðin gerir okkur kleift að skoða sem þekkt hvaðeina sem við vitum ekki
að við vitum ekki. Og þetta hafa skáldin löngum vitað.1
Líklega hafa fá kvæði verið jafn umdeild meðal íslenskra ljóðalesara og
Tíminn og vatnið. Þar varðar ekki mestu sá stóri hópur manna sem var á
móti öllum nýjungum í ljóðagerð um miðja síðustu öld né þeir tiltölulega
fáu sem virðast vera það enn, meira en hálfri öld síðar. Mun forvitnilegri
er þáttur einlægra ljóðaunnenda og jafnvel skálda sem hafa lítt kunnað að
meta ljóðaflokkinn og fundist hann slæmt hliðarspor á ferli Steins. Þessa
hef ég oft orðið var í samtölum og það hefur einnig ratað á prent. Einkum
mun bálknum þá fundið það til foráttu að hann sé afar torskilinn og jafnvel
merkingarlaus á köflum og – það sem ófyrirgefanlegast er – að skáldið hafi í
þessum ljóðum vísvitandi stefnt að merkingarleysu í skáldskap, eins og ljóst
megi vera af orðunum sem Steinn setti flokknum í fyrri gerð 1948: „A poem
should not mean / But be.“ Varla er ofmælt að þau orð – eða hin fjögur síðustu
þeirra – hafi ráðið skilningi margra á ljóðunum, fyrst í stað að minnsta kosti.
En þeir voru einnig til sem tóku hinum óvenjulegu ljóðum fagnandi frá upp-
hafi og núorðið má segja að þau skipi sérstakan virðingarsess meðal ljóða frá
síðustu öld þó ekki séu menn sammála um lykilinn að þeim.
Viðtökusagan er því merkileg. Ekki er þó ætlunin að gera henni ítarleg
skil hér heldur einungis að rekja einn þátt þeirrar sögu, þann sem tengist
einkunnarorðunum og þeirri áleitnu spurningu hvort merkingu sé að finna