Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Page 78

Á s t r á ð u r E y s t e i n s s o n
78 TMM 2012 · 4
margrómaða æðruleysi andspænis dauðanum – að þannig sé honum mætt
af karlmennsku.
Það er hæpin niðurstaða og nýjustu bækur skáldanna tveggja benda síður
en svo til þess að varnarlaus bið sé ákjósanleg staða þótt sjálfur staðurinn
kunni að vera gin dauðans. Enginn tekur endanlega frá okkur óttann og
kvíðann en ekki er þar með sagt að þeir ráði lögum og lofum. Bæði hafa þessi
skáld ort um dauðann áður, en nú horfast þau í augu við hann úr nálægð
hinna efri ára, hvort með sínum hætti. Og þá beinir hann sjónum þeirra
jafnframt um öxl, ekki aðeins til þess sem liðið er, heldur líka til þess sem í
vændum var hverju sinni.
Fyrsta ljóðið og hið síðasta í bók Þorsteins skapa að þessu leyti einskonar
ramma. Hið fyrra nefnist „Fræ“ og vísar að því leyti til blábyrjunar á æviferli,
en líka til sýnar okkar fram á við hverju sinni, líklega allt fram á lokastund.
Fræið og fæðingin, raunveruleg eða möguleg, fylgja okkur alla leið. Í ljóðinu
segir að vera manns sé öll „sveipuð svip / einhvers í vændum, / einhvers sem
ekki kom“ (9). Sennilega geyma allir innra með sér fortíð sem átti sér framtíð
– framtíð sem ekki varð, en óx kannski á laun sem jurt af þessu fræi. Nema
fræið eigi enn eftir að njóta varmans frá „biðinni“, svo vísað sé til lokalína
ljóðsins – þarna kemur biðin enn við sögu. Vorum við, jafnvel þegar við
sinntum einhverju lífsverkefni af hvað mestum ákafa, ef til vill líka að bíða
eftir einhverju öðru? Hvaða brögð skyldu þá vera í tafli Tíma kóngs?4
Í bókarlok stendur hinsvegar ljóðið „Stórir komu skarar“ (52) sem hefst
svo:
Umhverfis manninn:
hafþök, hál eins og gler …
Á svelli þessu leika hvítar verur listir sínar, á hestum, akandi eða skautandi
í sveiga, „sumar með sönglúðra“. Maðurinn í ljóði Þorsteins er því í vissum
skilningi einnig staddur í ljóði Heines um álfareiðina – eða öllu heldur í
þýðingu Jónasar Hallgrímssonar á því ljóði, því að svellið, hin „ísa gráa
spöng“ er viðbót Jónasar og hún reynist hér örlagarík:
Og brátt rekur ísinn að.
Nær manni, nær;
unz hann nemur í hjartanu stað.
„Stóð ég úti í tunglsljósi“ er meðal þeirra ljóða sem íslensk börn hafa löngum
lært utanað án þess að átta sig glöggt á merkingunni. Gott ef það var ekki í
þessu ljóði sem maður kynntist fyrst orðinu „feigð“ án þess að skilja til fulls
hvað það var að gera þarna, samferða „ástinni ungu“. Sá skilningur kom,
með einhverjum hætti, löngu síðar. Um leið og Þorsteinn lætur þetta feigðar-
ljóð loka bók sinni, nánar tiltekið með hjartasári, teygir hann sig jafnframt
yfir mannsævina, til bernskunnar (meðal annars lestrarbernskunnar sem
einnig bregður fyrir í bókinni), allt aftur til fræsins í fyrsta ljóði.