Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Síða 118

D ó m a r u m b æ k u r
118 TMM 2012 · 4
Árni Bergmann
Bægifótur
bankar á dyr
Ármann Jakobsson: Glæsir. JPV útgáfa:
Reykjavík 2011.
Skáld og rithöfundar hafa gert sér ýmis
erindi á slóðir Íslendingasagna, inn í
þeirra tíma. Ófáir hafa komið sér í róm-
antískan ham til að minna á að „þá riðu
hetjur um héruð“. Bæði vegna þess að
um tíma voru öll ráð góð til að hressa
upp á sjálfstraust hnípinnar þjóðar í
vanda – og svo höfðu vinsældir sagn-
anna valdið því að ekki er langt síðan að
annarhver strákur hafði sagt við sína
félaga: Panta að vera Skarphéðinn. Stór-
skáld réðust síðar í að afhjúpa hetju-
skapinn eins og Halldór Laxness gerði í
Gerplu og uppskar reiði meiri en við nú
skiljum. Einnig hafa þau skoðað t.d.
kristnitökutímann til að fá tveggja tíma
sýn á íslenska sérstöðu í bráð og lengd:
eigum við að halda í okkar þjóðlega sér-
visku (eins og heiðinn sið) eða gerast
kristnir eins og allir hinir? Að þessu
spurði Gunnar Gunnarsson í „Hvíti-
kristur“ og einhvern ávæning höfum við
af þessu sama á seinni árum, þegar
kristnitaka er gerð að hliðstæðu við dag-
skrármál eins og inngöngu í Evrópu-
sambandið. Menn hafa reynt að skrifa í
þeim anda sagnanna að forðast að ryðj-
ast inn fyrir athafnir og tilsvör persón-
anna, inn á þeirra innlönd – en hitt er
algengara að menn hafi virkjað sitthvað
úr sálfræðivitneskju og mannskilningi
síns eigin tíma til að fylla í þær eyður og
ráða þær gátur sem hin knappa aðferð
Íslendingasagna ögrar sínum lesendum
með.
Það má vel vitna í Halldór Laxness í
þessu sambandi. Fullþroska höfundur
reyndi hann að halda frekum og alvitr-
um höfundi í skefjum í ýmsum verkum
og studdist þá eins og allir muna við
fordæmi höfunda Njálu og Eglu. En
ungur fór hann af stað í skáldsögudrög-
um sem nefnd voru „Heiman ég fór“
með reiðilestur yfir þessum leiðindasög-
um sem Íslendingar guma af – þar sem
„eins og hiksti búti sundur frásögnina,
setníngarnar eru snubbóttar, tilbreyt-
ingalausar og algeingar“ og lýsingar á
tilfinningum manna og sálarlífi afar
fátæklegar – enda kemst Njála „ekki í
hálfkvisti við smásögur eftir Hermann
Bang og Alexander Kielland“ (Heiman
ég fór, bls. 66).
Það er altént svo, að öll aðferð okkar
fornu bókmennta, sú naumhyggja sem
þar er stunduð og um leið vægi þeirra í
vitundinni bjóða fyrr og síðar upp á
það, að rithöfundur ryðjist inn á þeirra
vettvang, geri hann að sínum, komi
ýmsu því sem honum liggur helst á
hjarta fyrir einmitt í sögu sem gerist
fyrir meir en þúsund árum. Ég get trútt
um talað: sekur um að gera Þorvald víð-
förla að viðfangsefni í skáldsögu, þar
sem reynt er að skoða bæði það sem sér-
stætt er á hverjum tíma og það sem
óforgengilegt er í leit manns að trú til að
reisa líf sitt á, í glímu við trúarþörf í
víðum skilningi.
Þá kemur að þessu: Ármann Jakobs-
son, sem allan skrattann veit um fornan
heim og nýjan, hvað hyggst hann fyrir
þegar hann tekur upp þráð úr þeirri
fornu sögu sem einna erfiðust er fyrir
okkar mannskilning og ratvísi um forn-
ar mannaslóðir? En það gerði hann í
skáldsögunni Glæsir sem sækir efnivið í
Eyrbyggju.
Draugur og þjóðlíf
Fyrst er að lofa Ármann fyrir hugvits-
semi og frumleik í sjálfri sögusmíðinni.