Hugur - 01.01.2015, Side 27

Hugtökin búa í hjarta okkar 27
niður í önnur og einfaldari hugtök, og kannski niður í ekki neitt, ef því er að
skipta. Þetta er greiningarheimspeki, andstæða þess eða dálítið frábrugðið því að
vefa vef hugtaka í eitt samhangandi kerfi. Þetta kallast analýtísk heimspeki sem
ýmis afbrigði eru til af, eitt kallast til dæmis afbygging. Upphaflega er það hugtak
komið frá Heidegger, það er hann sem kemur fyrstur með þessa destruction sem
Derrida gerir síðan fræga með deconstruction. Hins vegar má ekki gleyma einni
áhrifamestu aðferð til að iðka heimspeki sem er ekki kerfisheimspeki og ekki
greiningarheimspeki, en það er lýsing, lýsing á veruleikanum, þ.e.a.s. fyrirbæra-
fræði, sem er til alveg frá dögum Platons og fram til Husserls. Slík heimspeki er
fólgin í því að þú ætlar þér ekki að reyna að útskýra veruleikann, heldur að afhjúpa
hann. Orðið afhjúpa er kannski rétta orðið þarna, eða lýsa, gera okkur kleift að
sjá heiminn í nýju ljósi. Slík heimspeki er oft í órafjarlægð frá kerfisheimspeki og
greiningarheimspeki.
Er einhvers konar kerfisbinding hugsunarinnar að þínum dómi heimspeki í sinni
fyllstu mynd? Líturðu þannig á að fyrirbærafræðin sé bara einn angi af hinni heim-
spekilegu hugsun og það vanti kannski upp á að hún sé fyllilega heimspekileg?
Já, ég hlýt að svara þessari spurningu játandi að þegar upp er staðið myndi ég segja
að hin fullkomnasta heimspeki sé kerfisheimspeki. En um leið og ég segi þetta,
hlýtur maður að viðurkenna að kerfisheimspekin keyrir iðulega að vissu marki
í strand og þá verður annaðhvort lýsing eða greining af nýjum toga algjörlega
nauðsynleg til að frelsa hugsunina úr viðjum þess hugtakanets sem hún er allt í
einu búin að festa sig í. Ég reyni iðulega, t.a.m. í kaflanum um tilvistarhyggju og
tómhyggju í bókinni sem ég er að ganga frá núna (Merking og tilgangur), að losa
um ákveðin hugtök og leyfa hugsuninni að taka á sprett með nýjum hætti, þannig
að maður sjái heiminn allt í einu í nýju ljósi, en þetta skiptir sköpum fyrir kerfis-
heimspekina. Kerfisheimspekin getur ekki lifað ein og sér, hún þarf á greiningu,
gagnrýni og þessu innsæi að halda sem tilvistarhugsun af einhverju tagi kallar á.
Mér dettur í hug í þessu sambandi hvernig hægt er að heimfæra það sem þú ert að
segja upp á heimspekinginn Sókrates. Hann virðist vera eins langt frá því að vera
kerfisheimspekingur og hugsast getur. Þó má segja að Sókrates sé alltaf að reyna að
skilja hugtökin sem við notum og ég held að Hannah Arendt hafi orðað það þannig að
Sókrates hafi litið þannig á að maður þurfi á morgun að byrja á að rífa niður hugsun-
ina sem maður hugsaði í dag, byrja upp á nýtt á hverjum degi?
Hugsunin er óendanlegt verkefni. Ég held að í þessu sambandi sé mikilvægt að
gera sér grein fyrir því að Sókrates lítur á sjálfan sig sem kennara, hann er þjálfari í
heimspeki, hann er að þjálfa unga menn, því miður ekki líka ungar konur því mér
vitanlega var aldrei ung kona í samræðuhópnum, var það? Það sem máli skiptir er
það að fá ungu mennina til að spreyta sig sífellt á nýjum og nýjum hugtökum án
þess að komast að neinum varanlegum niðurstöðum og iðulega blandar Sókrates
eldri mönnum í samræðuna. Dæmi um þetta er samræðan Laches þar sem herfor-
ingjar eru að skilgreina hugrekki og ungu mennirnir fylgjast með þessari samræðu
Sókratesar við herforingjana sem telja sig heldur betur vita um hvað hermennska
Hugur 2015-5.indd 27 5/10/2016 6:45:01 AM