Hugur - 01.01.2015, Page 113

Skynsamleg sjálfstjórn 113
Philip Pettit og Michael Smith13 beina sjónum að atriðum sem svipar til ii og
iii og gera grein fyrir því hvernig langanir geta á mismunandi vegu verið í ósam-
ræmi við skilning geranda á hvað best er að gera.
Annemarie Kalis, Andreas Mojzisch, Sophie Schweizer og Stefan Kaiser14
byggja jöfnum höndum á rannsóknum á sviði heimspeki, sálfræði og líffræði. Þau
gera grein fyrir þrem flokkum stjórnleysis sem felast í því að: gera sér ekki grein
fyrir möguleikum sínum; velja ekki milli þeirra; breyta ekki í samræmi við val.
Fyrsti kosturinn, sem þau segja að sé lítið rannsakaður, samsvarar nokkurn veginn
i, en bara nokkurn veginn, því þau beina athyglinni aðeins að hæfni til að átta
sig á hvaða möguleika maður hefur en ekki að skilningi á hvernig tiltæk þekking
nýtist til að velja milli þeirra. Það sem þau segja um misbresti á að velja milli kosta
samsvarar liðum ii og iii og síðasti möguleikinn sem þau ræða samsvarar lið iv.
Holton15 gerir grein fyrir stjórnleysi sem felst í því að menn gera annað en þeir
ætla sér og rökstyður með sannfærandi hætti að viðleitni til sjálfstjórnar hljóti fyrst
og fremst að snúast um að standa við ákvarðanir sínar. Mele16 gerir grein fyrir
tvenns konar stjórnleysi sem hann kennir við mat og framkvæmd. (Orðin sem
hann notar eru evaluative og executive.) Það fyrrnefnda er í því fólgið að athöfn sé
ekki í samræmi við vitneskju um hvað best er að gera. Það síðarnefnda samsvarar
nokkurn veginn liðum iii og iv og felst í því að athöfn sé ekki í samræmi við
ásetning eða ætlun. Eins og áður er getið skilgreinir Sinnott-Armstrong17 stjórn
manns á gerðum sínum í tveim liðum. Sá fyrri tengir skilning (belief ) geranda
við þekkingu eða skynsamlegar ástæður (strong overall reason). Sá seinni tengir
athöfn við skilning. Hann gerir því sérstaka grein fyrir því sem ég tel í lið i en
tekur liði ii, iii og iv saman.
Almennt má segja að þessir höfundar lýsi stjórnleysi af tvennu eða þrennu tagi
fremur en fjórum gerðum eins og ég reyni að gera. Þetta þýðir þó ekki endilega að
um mikinn ágreining sé að ræða. Ef við lítum svo á að sjálfstjórn tengi þekkingu
við athöfn er ef til vill hægt að skipta bilinu þar á milli í áfanga eða lotur á nokkra
vegu sem ekki þurfa að stangast á, ekki frekar en tvö landakort gera þótt annað
hafi hæðarlínur á hundrað metra bili og hitt á fimmtíu. Vel má vera að í einhverju
samhengi sé rétt að skipta því sem ég tek saman í einn lið í tvennt og í öðru
samhengi sé rétt að taka tvo liði saman í einn. Á milli þessara fjögurra liða sem ég
tíunda eru grá svæði og kannski allt eins hægt að tala um samfellt litróf frá þekk-
ingu til athafna eins og fjögur afmörkuð bil. Hvað sem því líður held ég að hægt
sé að sýna fram á að til séu dæmi um stjórnleysi af öllum þessum fjórum gerðum.
Fyrsta gerð: Skilningur ræðst ekki af tiltækri þekkingu
Glæpskan er eitt þeirra mörgu goða sem koma fyrir í kviðum Hómers. Um hana
segir í nítjánda þætti Ilíonskviðu: „Glæpska, sem alla glepur, elzta dóttir Seifs, er
háskasamleg; fætur hennar eru mjúkir, því hún kemur ekki við jörðina, heldur
13 Pettit og Smith, 1993.
14 Kalis, Mojzisch, Schweizer og Kaiser, 2008.
15 Holton, 2009.
16 Mele, 2010.
17 Sinnott-Armstrong, 2013.
Hugur 2015-5.indd 113 5/10/2016 6:45:25 AM