Hugur - 01.01.2016, Síða 29

Hugur | 28. ár, 2016–17 | s. 29–50
Jón Ásgeir Kalmansson
Heildarsýn
Um rætur siðferðilegs skilnings í innsæi, undrun og
leyndardómi
Fyrir því hefi ég talað án þess að skilja, um hluti,
sem mér voru of undursamlegir og ég þekkti eigi.
Jobsbók
Eitt af því sem lifir í minninu frá fyrstu mánuðunum í heimspekinámi við Há-
skóla Íslands forðum daga eru umræður í kennslustund um kosti og takmark-
anir orðsins sem oftast er notað sem þýðing á erlendum orðum eins og „und-
erstanding“ og „Verständnis“. Þetta er orðið skilningur. Þar var meðal annars bent
á að kostir íslenska orðsins væru fólgnir í því að draga fram eina meginforsendu
þekkingar; getuna til að skilja eða greina eitt frá öðru, flokka hlutina í viðeig-
andi flokka eða kvíar samkvæmt gerð þeirra eða eðli og fella þá þannig undir
almenn orð og hugtök. Um leið vísaði orðið á hæfileikann til að bera ólíka hluti
saman og greina tengingar þeirra á milli, draga réttar ályktanir, og svo framvegis.
Það væri ótvíræður styrkur orðsins að vísa með gegnsæjum hætti á mátt okkar
til að öðlast þekkingu fyrir tilstilli röklegrar greiningar af þessu tagi. En hverjir
eru þá annmarkar þessa ágæta íslenska orðs sem dregur þennan greinandi kjarna
skilningsgáfunnar svo prýðilega fram? Í þessu efni voru ýmis sjónarmið á lofti í
kennslustundinni forðum en flest voru þau á þeim nótum að eiginlegur „skilning-
ur“ væri ekki bara fólginn í ofangreindum hæfileika til að greina einstaka þætti
einn frá öðrum og svo framvegis. Til væri skilningur sem fælist ekki síður í því
að sjá hlutina í stærra samhengi – að sjá þá sem (hluta af ) heild. Skilningur væri
líka einhvers konar „heildun“ eða heildarsýn. Annmarkar íslenska orðsins væru í
því fólgnir að þessi mikilvæga merking hugtaksins félli algerlega í skuggann af
hinum greinandi þætti þess.
Þessar nemendaumræður forðum voru í sjálfu sér ekki að leiða neitt nýtt í ljós
um skilningsgáfuna. Hugmyndin um þessar tvær tegundir skilnings á sér langa
Hugur 2017-6.indd 29 8/8/2017 5:53:17 PM