Hugur - 01.01.2016, Side 123

Hugur | 28. ár, 2016–17 | s. 123–145
Eyja M. Brynjarsdóttir
Rökgreiningarheimspeki sem
gagnrýnistól
Heimspeki sem viðbragð við fasisma og öðrum
mannskemmandi öflum
„Í framlínu öreiganna snúast baráttuaðferðirnar
og áróðurshagsmunirnir um að hafa vísindin í
hávegum og sigrast á frumspekinni.“
Otto Neurath1
Inngangur
Á fyrri helmingi tuttugustu aldarinnar varð ákveðinn klofningur í vestrænni heim-
speki í svokallaða rökgreiningarheimspeki (e. analytic philosophy) og meginlands-
heimspeki (e. continental philosophy). Ég hef það ekki nákvæmara en þetta, því af
ýmsum ástæðum getur verið umdeilt og óljóst nákvæmlega hvenær og hvernig
klofningurinn átti sér stað. En hefðirnar urðu sem sagt tvær og sú sem kölluð
hefur verið rökgreiningarheimspeki hefur verið meira áberandi í enskumælandi
löndum og á rætur sínar að rekja til verka Gottlobs Frege (1848–1925), Bertrands
Russell (1872–1970), G.E. Moore (1873–1958) og svo síðar Ludwigs Wittgenstein
(1889–1951) og rökfræðilegra raunhyggjumanna. Sú hefð sem nú er kölluð rök-
greiningarheimspeki hefur ekki haft þá ímynd að hún feli í sér mikla samfélags-
gagnrýni, heldur er gjarnan litið á hana sem tæknilega og ópólitíska.2
1 Neurath 1928: 297.
2 Hugtakið ,samfélagsgagnrýni‘ má líklega skilja á mismunandi vegu og jafnvel svo vítt að stór hluti
þess sem heimspekingar fást við hljóti að geta flokkast sem samfélagsgagnrýni, enda fást heim-
spekingar við að rýna í mannlega hugsun sem óhjákvæmlega tengist samfélaginu. Sá skilningur
sem lagður er í hugtakið hér er sá að samfélagsgagnrýni sé einhvers konar ádeila eða í það minnsta
Hugur 2017-6.indd 123 8/8/2017 5:53:45 PM