Hugur - 01.01.2016, Page 165

Sköpun, kerfi og reynsla 165
mynd sem er ný fyrir honum (og/eða framkvæmir athöfn sem er ný fyrir honum),
ekki bara í þeim skilningi að hann hafi aldrei fengið hana áður, heldur í þeim
skilningi að hann gæti ekki hafa fengið hana áður. Hér skiptir ekki máli hvort
einhver annar hafi fengið þessa sömu hugmynd, heldur aðeins að hún sé ný í þess-
um stranga skilningi fyrir viðkomandi einstaklingi. Sama gildir um það ef hann
framkvæmir athöfn sem er ný fyrir honum. Við getum tekið dæmi af því að leysa
úr hversdagslegu úrlausnarefni eins og því að ákveða hvað á að vera í kvöldmat-
inn. Ég setti nýlega fram þá lausn að hafa pítu með grilluðum pylsum í matinn.
Þessa hugmynd hefði ég ekki getað fengið nema af því að ég hafði skömmu áður
séð sjónvarpsþátt þar sem sýnd var eldamennska á pítum með fiski, og síðar um
daginn varð mér gengið framhjá pylsubúð í hverfinu. Ég hafði aldrei séð pítur
útbúnar og mér var því ómögulegt að fá hugmyndina fyrr en þarna. Ég hef eftir
þetta aflað mér upplýsinga um pítugerð og komist að því að píta með pylsum er
rótgróinn réttur. Það haggar þó ekki þeirri staðreynd að þessi lausn var skapandi,
í sálfræðilegum skilningi, fyrir mig, sem einstakling.
Síðara og strangara skilyrðið í hugmynd Boden er tilkomið vegna þess að það
er vandséð hvernig við gætum greint hugmyndir sem eru aðeins nýjar, en krefjast
ekki sköpunargáfu, frá þeim sem eru nýjar og krefjast sköpunargáfu, án þess að
geta vísað til þess. Ég hef t.d. aldrei fengið hugmyndina að þessari setningu fyrr
en ég skrifa hana, og því síður fengið þá hugmynd að skrifa hana, fyrr en núna, en
það er ekki þar með sagt að hún krefjist sköpunargáfu til þess að verða til í skiln-
ingi Boden. Ég hefði vel getað fengið þessa hugmynd fyrr, t.d. ef ég hefði byrjað
fyrir viku síðan að skrifa þessa grein eða ef ég hefði átt samtal um efni þessarar
greinar fyrr í dag. Setningin er ný, en hún er ekki ný í þeim skilningi að það hafi
þurft sköpunargáfu til að setja hana fram. Ástæðan er sú að ég hefði vel getað sett
hana fram fyrr, t.d. ef ég væri aðeins betur skipulagður sem höfundur. Það sama
má í raun segja um flestar stakar setningar í íslensku. Ef ég kann þær reglur sem
tungumálið byggir á, og hef sæmilegan orðaforða þá er í einhverjum skilningi
hægt að búa til allar mögulegar setningar tungumálsins úr þessum efniviði, það
er, allar setningar sem byggjast á orðaforða mínum.2 Möguleikinn sem hér er
um að ræða er því í raun tölfræðilegur möguleiki, eða reiknanlegur möguleiki.
Það má svo deila um hvort allir þessir möguleikar séu raunverulegir möguleikar,
en það liggur fyrir utan umfjöllunarefni þessarar greinar. Í þessu felst ekki að það
verði ekki sífellt til nýjar og nýjar setningar í tungumálinu, setningar sem engum
hefur dottið í hug áður, heldur felst í þessu að þær setningar eru aðeins nýjar, en
byggja ekki á sköpunargáfu, eða eru ekki skapandi í þeim skilningi sem hér er
lagður í orðið. Tökum annað dæmi til að skýra betur hvað átt er við. Skák er ágætt
dæmi um leik þar sem reglur gilda, og reglurnar segja til um hvað má og hvað má
2 Hér mætti t.d. benda á umfjöllun Andra Snæs Magnasonar, í Af ljóðum, þar sem hann notar hug-
myndir sem þessar til að fjalla um ljóðagerð. Í grein sinni, „berwick“ fjallar Andri um bragarhætti
og reiknanleika, og notar hugmyndina um ofurtölvu (eða ofurkerfi) til að greina og fjalla um
tungumálið og það hvernig stendur á því að við virðumst oft hafa nokkuð góða hugmynd um það
hvað við erum að tala um. Líkt og ég geri í næstu málsgrein, notar Andri dæmið af skák í rök-
semdafærslu sinni, en kemst þó að nokkuð annarri niðurstöðu en ég. Sjá Andri Snær Magnason
2005.
Hugur 2017-6.indd 165 8/8/2017 5:53:59 PM