Hugur - 01.01.1988, Qupperneq 46

VERUFRÆÐI
HUGUR
(logical atomism) en hún er oft talin upprunnin í riti Ludwigs
Wittgenstein Tractatus Logico Philosophicus. Rökeinda-
hyggjumenn litu svo á að veröldin væri gerð úr einföldum
frumpörtum og að með því að búa til mál sem vísaði aðeins til
þessara einföldu frumparta þá væri þar með búið til mál sem
endurspeglaði „röklega gerð heimsins“. Þess vegna vildu þeir
útrýma öllu nema þessum einföldu frumpörtum og tjá öll
sannindi með því einu að tala um þessa frumparta, einfalda
eiginleika þeirra og einföld vensl þeirra í millum. Hverjir
þessir fmmpartar vom, var aldrei fullljóst. Bertrand Russell,20
sem var einhver skýrasti málsvari rökeindahyggjunnar, virtist
líta svo á að þeir væm skynreyndir. (Enda var eitt höfuð-
markmið rökeindahyggjunnar að útskýra tengsl hugsunar og
vemleika með því að sýna fram á að frumeiningar hugsunar
okkar séu annað hvort þær sömu og fmmeiningar vemleikans
eða eftirmyndir af frumeiningum vemleikans.) En það var allt
annað en auðvelt að útrýma öllu nema skynreyndum, án þess að
innleiða óþolandi flóknar einkunnir og það gátu rökeinda-
hyggjumenn ekki fellt sig við, því þeim var jafn mikið í nöp við
flóknar fjölstæður og flókna einstaklinga. Svo fór að lokum að
þeir urðu að gefast upp.
Hvað sem annað má um rökeindahyggju segja, þá er ljóst að
útrýmingarherferð rökeindahyggjumanna var ekki út í bláinn.
Hún hafði það ákveðna markmið að tjá öll sannindi á máli sem
endurspeglaði „röklega gerð heimsins“ og gerði þannig grein
fyrir sambandinu milli málsins og þess sem það er um, með því
að sýna fram á að málið sé eins konar líkan af vemleikanum
þar sem hver sönn fullyrðing endurspeglar gerð einhverrar
einfaldrar staðreyndar. Rökeindahyggjumenn voru semsagt að
reyna að búa til fmmspeki sem útskýrt gæti hvemig þekking er
möguleg og hvemig hugsunin vísar til vemleikans. Nú til dags
og heyrir nú væntanlega sögunni til. En frá sjónarhóli smættarhyggju
þurfa útrýmingar ekki að vera svo vitlausar, því ef smættarhyggja fengi
staðist þá væri útrýming á einhverju, x, ekkert ennað en að setja fram
skilgreiningu á forminu: „x er ekkert annað en...“. Svo mætti ícannski
halda áfram og segja: „ sem er ekkert annað en...“ o.s.frv. þar til
komist er til botns. Þá væri kannski fengið mál sem endurspeglaði
röklega gerð heimsins og vísaði aðeins til frumparta hans.
20 Sjá Russell, Bertrand: „Philosophy of Logical Atomism“ kafla VIII í
Logic and Knowledge, (Allen & Unwin: London, 1956).
44