Hugur - 01.01.1988, Page 54

SIÐFRÆÐIN OG MANNLÍFIÐ
HUGUR
í gegnum þjóðfélagið. En þrátt fyrir þennan afgerandi mun þá
leiðir frelsishugmyndin þessi tvö viðhorf saman í kröfu upp-
lýsingarinnar um lausn undan oki hins viðtekna í því skyni að
koma á samfélagi frjálsra manna. Þessi krafa er í eðli sínu af
siðferðilegum toga, hún er óneitanlega í ætt við þá hugsjón sið-
fræðinnar sem ég nefndi í upphafi: að gera fólk að betri mann-
eskjum.
í stuttu máli má því segja að gagnrýnin á siðfræðina varði
annars vegar tengsl hennar við hversdagslega reynslu einstakl-
ingsins af siðferðisvanda og hins vegar tengsl hennar við sam-
félagið sem almennan vettvang þessarar reynslu. Siðfræðin hafi
m.ö.o. verið slitin úr samhengi við þá tvo þætti, persónulega
reynslu og félagslegan veruleika, sem saman mynda það svið
þar sem raunvemlegur siðferðisvandi rís og krefst úrlausnar. í
þessum skilningi hafi heimspekileg siðfræði einangrast frá
mannlífinu og orðið nær áhrifalaus í daglegu lífi og jafnvel af-
skiptalítil um raunveruleg siðferðileg vandamál.
Það er ekki ætlun mín hér að meta hvort þessi lýsing á sam-
bandsleysi siðfræðinnar og mannlífsins á við rök að styðjast.
Ég mun einungis reyna að átta mig á afstöðu þeirra sem gagn-
rýna hefðbundin efnistök í siðfræði en halda jafnframt sið-
ferðilegum kröfum á lofti. Ég mun fyrst gera grein fyrir gagn-
rýni tilvistarstefnunnar og setja fram gagnrýni á þá siðferði-
legu afstöðu sem þar kemur fram. Síðan geri ég viðhorfi marx-
ista sömu skil. Inntakið í gagnrýni minni á þessar stefnur er
þetta: Þótt bæði sjónarmiðin bendi á afar mikilvæg atriði, sem
siðfræðileg umræða um brýnustu vandamál samtímans hlýtur
að taka mið af, þá hvíla þau bæði á forsendum sem standa sið-
ferðilegri umræðu fyrir þrifum. Þarmeð stuðla þau í raun að
viðgangi þessara vandamála í stað þess að yfirstíga þau, eins og
markmiðið er. Þeim tekst ekki að tengja siðfræðina við mann-
lífið. Að lokum mun ég reifa hugmynd sem ég kalla sam-
ræðusiðfræði og færa rök að því að hún tengist betur hvers-
dagslegri siðferðilegri reynslu en hefðbundin siðfræði, hvort
heldur sem viðfangsefnið er siðferðisvandi einstaklings eða
félagslegt réttlæti.
52