Hugur - 01.01.1988, Síða 56

SIÐFRÆÐIN OG MANNLÍFIÐ
HUGUR
leitt fremur hvað þeir eiga ekki að gera heldur en hvað þeim
ber að gera. Frá sjónarmiði tilvistarsiðfræðinnar leggja slíkar
reglur hömlur á hið skapandi frelsi einstaklingsins sem hún sér
sem grundvöll allra gilda. Samkvæmt tilvistarstefnunni mætti
segja að leið manneskjunnar til siðgæðisþroska felist í því að
hún geri sér ljóst að hún verður sjálf að setja sér siðalögmál og
að hún ein sé ábyrg fyrir þeim. En þetta eitt nægir ekki til þess
að hægt sé að tala um eiginlegt siðgæði að mati Sartres. Eins og
aðrir tilvistarsinnar fylgir hann frelsisvitundinni eftir með
þeirri kröfu að menn fari með frelsi sitt á ábyrgan og upp-
byggilegan hátt og það er í þessari kröfu sem siðfræðilegur
vandi tilverustefnunnar felst: Með hvaða rökum er hægt að
krefjast siðferðilegrar ábyrgðar í heimi þar sem allt er leyfi-
legt?
Af framansögðu ætti að vera Ijóst að svarið við þessu má
hvorki skírskota til siðfræðilegra lögmála né siðferðilegra
hefða. Það er óleyfilegt að styðjast við nokkra mælikvarða. Hér
er það eitt leyfilegt að draga sjálfum sér samkvæmar ályktanir
af þeirri staðreynd að maðurinn er frjáls og fullvalda vera.
Menn verða einfaldlega að horfast í augu við þessa staðreynd
og lifa við hana af fullum heilindum. Sá sem kvikar ekki frá
frelsiskröfunni og kiknar aldrei undan ábyrgðinni sem henni
fylgir lifir eiginlegu eða sörmu líferni. Hugmyndin um
eiginlega tilvem virðist fela í sér tvö skilyrði sem menn verða
að uppfylla. Annars vegar er krafan um fullkomið sjálfræði og
heilindi sem mætti kalla „stíl“ eiginlegrar tilvem; hins vegar er
krafan um að sýna frelsisvitund sína í verki með því að vinna að
framgangi frelsis í heiminum. Síðari krafan gefur þannig til-
vistarstílnum ákveðna stefnu eða innihald og einungis þegar
þetta tvennt fer saman er hægt að tala um ábyrgt siðferðislíf, líf
sem er í samræmi við það markmið siðfræðinnar að gera frelsi
mannsins að vemleika.
En tilvistarsiðfræðin er að mörgu leyti hefðbundnari en hún
vill vera láta. í raun fellur hún vel að þeirri tegund siðfræði
sem kalla mætti þroskasiðfræði.5 Með þroskasiðfræði á ég við
5 Greinarmunurinn sem ég geri í ritgerðinni á þroskasiðfræði og reglu-
siðfræði á sér ýmsar hliðstæður. Til dæmis má nefna greinarmun Ixins
L. Fuller á „the morality of aspiration“ og „the morality of duty“, The
54