Hugur - 01.01.1988, Síða 69

HUGUR
VILHJÁLMUR ÁRNASON
velja einir og óstuddir. Hann virðist ekki gera sér grein fyrir
því, sem er mikilvægast í þessu dæmi, að valið er erfitt vegna
þess að það eru mikilvæg raunveruleg verðmæti í húfi og að
vænlegasta leiðin til þess að auðvelda nemandanum valið er að
ræða við hann um þessa valkosti, hjálpa honum að hugsa málið
án þess að taka af honum ráðin. Sartre er svo umhugað um
frelsun (liberation) mannsins að hann sér ekki þá umhugsun
(deliberation) sem er nauðsynlegur farvegur hennar.
Nú held ég að það sé augljóst að heimspekilegar siðfræði-
kenningar hafa aldrei átt mikil ítök í breytni fólks. Bókleg sið-
fræði gerir engan mann að siðferðisveru, heldur læram við
leikreglur siðferðisins í uppeldinu, þar sem allur andlegur að-
búnaður, gott fordæmi og uppbyggilegar samræður, frásagnir
eða myndefni, skipta mestu máli. Góðar ömmur hafa án efa lagt
drýgri skerf til dygðugs lífemis en lærðir siðfræðingar.19 Þetta
vita heimspekingar mætavel. Þannig hefur Þorsteinn Gylfason
sagt að ekki hafi mannkynið „þurft neina siðfræði til að búa við
siðferði og framfylgja því eftir föngum," og Páll Skúlason
tekur undir þetta er hann skrifar: „í rauninni hefur mannfólkið
komist bærilega af án nokkurrar skipulegrar siðfræðiiðkunar
og það er heldur engin trygging fyrir „góðu siðferði" að fólk
hafi lagt stund á siðfræði.“20 Ég get að vísu ekki fallist á það
viðhorf að við höfum komist bærilega af í siðferðilegum efnum
og framfylgt siðferðinu eftir föngum en látum það liggja milli
hluta. Hitt er athyglisvert að þrátt fyrir þetta leggja báðir þessir
menn kapp á að auka siðfræðikennslu jafnt í háskólanum sem
annars staðar og það af öðrum ástæðum en þeim að auka
atvinnumöguleika heimspekinga. Líkast til telja þeir þetta brýnt
vegna þess hve menn hefðu gott af því að rökræða forsendur
skoðana sinna og hve margt gott það gæti haft í för með sér
þegar Siðfræði Nikómakkosar væri orðin skyldulesefni í skól-
um og samræður manna í samfélaginu tækju jafnan mið af því
19 Um siðferðilegt hlutverk „ömmunnar“ spannst skemmtileg umræða í
Gamla Lundi á Akureyri. Ég vil þakka áheyrendum mínum þar fyrir
sérstaklega gagnlegar ábendingar.
20 Þorsteinn Gylfason, Líknardráp (Háskóli íslands: fjölrit, 1981), bls. 2.
Páll Skúlason, Pælingar (Ergo: Reykjavík, 1987), bls. 197. Stuttu síðar
bætir Páll við: „Eiginleg siðfræði er rökræða um siðferði.“
67