Hugur - 01.01.1988, Side 126

RITDÓMAR
HUGUR
bls. 24 verður ekki betur séð en að merking sé ævinlega hugtak er hafi
bæði inntak og umtak; og sé umtakið hlutur. I framhaldinu verður grautar-
gerðin algjör og staðhæft jöfnum höndum: „Merking orðs heitir öðru nafni
irtntak' (41); og „Merking ákveður umtak þeirra hluta sem sem hún vísar
til“ (44).
Hvað er hér Sinn og hvað Bedeutung og hvað vísar til hvers? Ég er
hræddur um að Frege snéri sér við í gröfinni ef hann læsi þetta! Hann þarf
þó altént ekki að vera hræddur um að rekast á sitt eigið nafn í þessu ritum,
svo furðulegt sem það má virðast þegar þekkingar- og rökfræði eru á
dagskrá. En í RA hefði höfundur mátt vera ögn trúrri sinni eigin reglu um
að nauðsynlegt sé að gera sér grein fyrir „nákvæmri merkingu“ þeirra orða
sem maður notar í ræðu og riti (44). Það sakar a.m.k. aldrei að vera
samkvæmur sjálfum sér.
Ruglandinni í RA verður að meta höfundi til glapa enda ekkert
sambærilegt að finna í hinum ritunum. Það örlar víða á ónákvæmni eða
hálfsannleik sem villt getur um fyrir óreyndum lesanda. Örfá dæmi verða
að nægja. Berum fyrst niður á bls. 58 í RÞ:
Samkvæmt því orðalagi, sem Kant innleiddi, þá er fyrra sviðið
[tengsl hugmynda skv. Hume] fólgið í rökhæfingum a priori,
en hið seinna [tengsl staðreynda] í raunhæfingum a posteriori.
Kant braut upp á því nýmæli, að til væru raunhæfingar a
priori. Þetta táknar, að samkvæmt kenningu Kants eru til
fullyrðingar sem fullyrða eitthvað um heiminn, en eru
jafnframt röklegar, af sama tagi og fullyrðingar í stærðfræði.
Látum nú vera þótt lesandinn viti ekki af því fremur en kálfur af
krossmarki hvað „a priori“ og „a posteriori“ merkir. (Hví ekki „fyrirfram
og eftirá satt?“) Hitt er viðsjárverðara að höfundur skuli skilgreina
raunhæftngar svo fyrir hönd Kants að þær „fullyrði eitthvað um heiminn"
en segja fyrirfram sannindi „rökleg“. „Röklegur" hlýtur að þýða eitthvað
annað í huga Arnórs en viðtekið er. Á bls. 60 í sömu bók stendur:
„Pósitívistar tóku og mið af Kant með því að líta svo á, að rökhugsun væri
snar þáttur vísinda." Hér er seilst um hurð til loku í hugmyndasögunni.
Pósitívistarnir höfnuðu einmitt sálarhyggju Kants um hin stærðfræðilegu
sannindi og litu á þau sem fyrirfram sannar rökhæfingar, að dæmi Freges.
Þögnin um nafn hans er jafn kaldranaleg sem fyrr.
Descartes fær langt í frá jafn dapurlega afgreiðslu. Þó er heldur snaut-
leg lýsingin á verufræðisönnun hans: „ ...úr því að hægt er að sýna fram á
eiginleika hinnar fullkomnu veru, þá hlýtur hún einnig að vera til. “ (RÞ,
53) Ekki getur höfundur heldur þeirrar margræddu mótbáru gegn aðferða-
fræði Descartes að hann geri sig sekan um „hringa-vitleysuna“ að nota
skýra og greinilegá hugmynd sína um Guð til að sanna tilvist hans - og
síðan þá tilvist til að sanna að aðrar skýrar og greinilegar hugmyndir sínar
séu áreiðanlegar.
Höfundi verða einkar mislagðar hendur þegar orð ber að siðfræði. Er
það því kynlegra sem hann hefur tekið saman prýðilegt hefti um slíkt efni
(Siðfræði handa heilbrigðisstéttum)Þ'dnnig láist honum t.d. að gera
greinarmun á gildisdómum og siðaboðum þegar hann útlistar kenningu
124