Hugur - 01.01.1988, Page 128

RITDÓMAR
HUGUR
fræði og siðgæði, hinn þriðji um kristna trú og hinn fjórði um menntun og
mannlíf.
Það er einungis spjallið um kristna trú, sem ég hef átt erfitt með að
skilja, en ég er algjörlega trúlaus á Guð og get ekki skilið hjal um það, að
Guð hafi átt son, sem hét Jesús Kristur, með konu sem hann hafði engin
kynferðismök við. Eins get ég ekki skilið hvemig Jesús þessi Kristur gat
fórnað sér fyrir syndir mínar og annara. Mér finnst þessi kenning annað
hvort óskiljanleg eða ósiðleg.
Trúleysi mitt hófst, þegar ég sex eða sjö ára gamall, neitaði að fara í
sunnudagaskóla til Arthurs Gook á Akureyri. Mér fannst hann ekki hafa
rétt til að ljúga að okkur krökkunum sögum um kraftaverk. Ég er sennilega
gott dæmi um Islending, sem ekki er kristinn, en einn fyrirlesturinn í bók
Páls nefnist Eru íslendingar Kristnir?
Skoski heimspekingurinn David Hume er frægur fyrir gagnrýni á
undirstöður ýmissa trúarkenninga kristninnar. Það er eftirtektarvert, að
þótt Páll hafi greiðan aðgang að góðri þýðingu á merkasta riti Humes um
þessi efni1 2 þá minnist hann ekki á þetta stórmerka rit.
Mig grunar að Páll hafi andúð á breskri reynslustefnu og að það eigi
nokkurn þátt í því að Páll vitnar hvergi í verk Humes. Sannleikurinn er sá,
að ef Páll gæfi meiri gaum hugsun Humes, þá mundi hann fljótt sjá að
hann og Hume eiga margt sameiginlegt. Til dæmis telur Páll ástina
undirstöðuhugtak í siðfræði, en í bók minni Ástríða og gildi ( Ritgerð
Humes 2 held ég því fram, að mat á mönnum felist í ást, hatri, stolti og
auðmýkt. í annarri útgáfu af bókinni, sem sennilega kemur út á þessu ári,
reyni ég að sýna fram á, að þessar ástríður liggi til grundvallar bæði
þekkingarfræði Humes og siðfræði hans. Bæði Hume og Páll leggja mikla
áherslu á tilfmningalífið og að skilningur og tilfinningar séu nátengdari en
margir heimspekingar hafa álitið.
Samlíkinguna milli tungumáls og siðferðis er að finna í Hume, en Páll
telur að siðferði sé veruleiki á svipaðan hátt og tungumálið. í fyrirlestri
sem fluttur var árið 19763 til minningar um andlát Humes bendi ég á
samanburðinn á tungumálinu og gervidyggðum. En allt það sem Páll segir
um heimspeki og siðferði er eftirtektarvert og sumt merkilegt.
Sannleikurinn er sá, að skilningurinn á heimspeki Humes, sem ég hef
barist fyrir er líkari ýmsum hugmyndum Páls en skoðunum pósitífista á
þessari öld. Það er mjög villandi að flokka saman Berkeley og Hume, en
Hume taldi frumspeki Berkeleys algjörlega ótrúverðuga. Páll má vara sig á
því að falla ekki í þá freistni að fordæma órannsakaðar kenningar heim-
spekinga af því að þeir hafi verið taldir tilheyra einhverri stefnu eða skóla,
en Páll kvartar réttilega yfir því að menn á Islandi hafi hlegið að kenning-
um Hegels án þess að tilgreina frekar neinar ástæður fyrir því.
1 Samræður um trúarbrögðin eftir David Hume í þýðingu Gunnars
Ragnarssonar.(Hið íslenska bókmenntafélag: Reykjavík, 1972).
2 Passion and Value in Hume's Treatise, (Edinburgh University Press:
Edinburgh, 1966).
3 „Convention and Value" sem birtist í Hume's Bi-centenary Papers,
(Edinburgh University Press: Edinburgh, 1977).
126