Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Side 13

ÞRENGT AÐ VONINNI
hvað við blasir að borgir eru að hrynja, mannkyn er kaunum slegið og
náttúran eitruð. Einhver fer með völd en valdið er vanmáttugt og þykist
ekki einu sinni reyna að byggja upp fyrirmyndarríki. Þekkingin er
gleymd, tæknin gengin úr sér eða horfin, hagkerfm lömuð, ekkert fram-
leitt lengur sem heitið getur. xMenn búa við allsleysi og ótta og verða þar
af grimmir og til alls vísir. Mennsk samstaða er horfin. Þessi heimur er
líka fullkomin andstæða við hinn sæla draum um upplýsingaþjóðfélag:
Enginn veit neitt, allir nærast á falsvonum og slúðri eða þá á afneitun -
þeir vilja ekki vita neitt.
II
Margir höfimdar koma úr ólrkum áttum að þessu efni. Breska skáldkon-
an Doris Lessing (Minningar einnar sem eftir lifíi, 1967) fylgir inn í
grimma framtíðaróreiðu hnignun stórborga, sem þegar er hafin. Banda-
ríski höfundurinn John Updike lætur í skáldsögunni Undir lok tímans
(1998) líkamlega hnignun sögumanns haldast í hendur við hrun efha-
hagskerfis og réttarríkis og afleiðingar umhverfissfysa í styrjöld. Rúss-
neska skáldkonan Ljúdmíla Petrúshevskaja segir í Nýir Róbinsonar (1992)
frá fjölskyldu á flótta undan æ háskalegra sambýli við aðra menn - úr
borg í sveit, úr sveit út í skóga. Skyld þessum verkum eru þau tvö dæmi
úr ólíkum menningarheimum sem hér verða tekin, I landi síðustu hluta
(1987) eftir Bandaríkjamanninn Paul Auster og Kys (2000) eftir rúss-
nesku skáldkonuna Tatjönu Tolstaju. Sem fyrr segir víkur hin illa stað-
leysa sjaldan langt frá einni útbreiddri hrollvekjuformúlu.
I skáldsögu Pauls Auster er lesandinn staddur í bandarískri borg þar
sem allt er að hrymja eða að því komið að leysast upp: Hús og skolpleiðsl-
ur, húsgögn og fatnaður, framleiðsla og löggæsla, listir og menntun. Vdð
blasir svipaður heimur og í áðurnefndri skáldsögu landa hans Updikes,
nema hvað hann er mun verr farinn. Menn draga fram lífið á því að safna
dóti sem eftir er af allsnægtum fyrri tíma, selja það og skipta því fyrir
annað. Úr saur og dauðra manna búkum er búið til metangas sem er eini
orkugjafinn sem eftir er. Tækniöld er liðin tíð. Vísindin gleymd. Bækur
eru hafðar til eldsneytis í vetrarkuldum. V aldið er illt og máttvana, bóf-
aflokkar ráða hver sinni götu. Allir mega búast við ofbeldi og árásum
hvenær sem er. Allir eru sísoltnir og hungrið svælir úr flestum það sem
gott er í þeim. Tortryggni og hamr ráða samskiptum manna og menn