Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Qupperneq 24

ULFfflLDUR DAGSDOTTIR
Hinir einræktuðu fósmmsar verða að líffærum og allskonar líkamsefni
sem mvm endumýja líkama okkar um ókomna ífamtíð, auka lífsgæðin og
auðvelda okkur lífið - og jafhvel lengja það. Því um það snýst alltaf hin
ósagða útópía erfðavísindanna; leitina að ódauðleikanum.
Saga sæborgarinnar í goðsögum, bókmenntum og k\ikmmdum hefur
alltaf einkennst af þessari útópísku sýn. Sæborgin myndbirtir drauminn
um að betrumbæta manninn, að gera gallaðan líkama hans hæfari og þar
með langlífari, eilífan.
Sögustund
Orðið sæborg (e. cyborg) er mótað með samruna tveggja hugtaka, heitinu
yfir stýrikerfi eða sæbernet (e. cybenietics) og heitinu yfir lífveru eða eitt-
hvað sem er lífræn heild með lífræna starfsemi (e. organism). Orðið var
upphaflega búið til af tveimur vísindamönnum, verkffæðingnum Man-
fred E. Clynes og geðlækninum Nathan S. Kline, og birtist fyæst á prenti
árið 1960, en þeir tveir höfðu unnið saman að tilraunum í stýriffæði eða
stýrikerfisffæði í tengslum við geimrannsóknir. Hugmynd þeirra var sú
að tengja saman mann og vél í þeim tilgangi að auðvelda manninum vist-
ina út í geimi. Tæknin á að leysa manninn úr viðjum vinnunnar; með þ\f
að láta tæknina sjá í auknum mæli um ýmis stöðluð atriði \dnnuferlisins.
Þegar tekist hefur að samhæfa hreyfingar Hkamans vélinni getur sjálfs-
veran betur einbeitt sér að öðru, svo sem því að auka þekkingu sína,
skilning og skynjun. Ef manneskjan væri beintengd véhirki þyrfti hún
ekki lengur að eyða orku í þau fjölmörgu smáatriði sem taka upp dágóð-
an hluta af líkams- og hugarstarfsemi hennar, heldur gæti hún, ffjáls
undan oki umhverfis síns, haldið inn á nýjar brautir upplifunar.8 Hug-
yfir eigin lfkama - og/eða svo notuð séu rök þeirra sem eru andsnúnir fóstureyðing-
um, verið að fjalla um tilvistarrétt mögulegra einstaklinga. Þessi tenging hefur ver-
ið mjög áberandi í allri umræðu um ldónun fósturvísa, bæði í fjölmiðla- og faglegri
umræðu (vísindalegri eða á forsendum hugvísinda). Þ\ í miður gefst ekki tækifæri
hér til að fara ofan í þá umræðu, en ég vísa á bók Anne Balsamo, greinar Spallone,
Adele Clarke og Monica J. Casper (sjá nánar í nmgr. 29), greinamar í Morgunblað-
inu og á vef Guardian Unlimited.
8 Þessa sýn er að finna í „upphaflegri“ sæborgargrein þeirra Clynes og Kline „Cy-
borgs and Space“ sem birtist í tímaritinu Astronautics, september, 1960, og er end-
urprentuð í The Cyborg Handbook. Sjá frekar um þetta í grein minni „Að vera sýndar-
vera“ sem rituð var í tengslum við @ sýninguna í Listasafni Islands og Listasafni
Akureyrar, 2000. Greinina er að finna á slóðinni htr[i://www.art.is. Ekld má heldur