Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Page 31

VARAHLUTIR FYRIR UTOPIUR
yfirbuga með klækjum, Frankenstein-skrýmslið er sömuleiðis mun
sterkara en maðurinn (og gáfaðara, en hann verður altalandi og fluglæs
á nokkrum vikum), dýrmennin hafa styrk dýra og kænsku manna og sæ-
borgir eins og Vél-María, Terminator og Robocop, Ripley og replikant-
arnir eru öll ákaflega uppreisnargjörn auk þess að sýna yfirburði sína yfir
manninum á einn eða annan hátt.21
Reyndar hafa „varahlutirnir“ í sögu Smith ekki mikla yfirburði yfir
mannkynið, en þeir sjá hinsvegar um að tryggja mannkyninu, eða
ákveðnum hluta þess, yfirburði - og jafnframt sæborgska tilveru.22 Vara-
hlutimir eru líftrygging hinna ríku. Að þessu leyti minna þeir mjög á
sögurnar af tvífaranum sem birtist bæði í goðsögum og gotneskum
skáldskap, en samkvæmt kenningum sálgreiningarinnar er tvífarirm allt-
af tákn dauðans, þrátt fyrir að verða til vegna ódauðleikaþrár. Einstak-
lingurinn sem getur ekki horfst í augu við eigin yfirvofandi dauða býr sér
til „tvífara“, annað sjálf, sem á að tryggja honum eilíft líf. En vandamál-
ið er að um leið og þessi ímyndaða vera tekur á sig raunverulegt form
(sem hún gerir ævinlega í goðsögtmum og gotnesku sögunum) verður
hún einmitt að áþreifanlegri áminningu um hinn óhjákvæmilega og yf-
irvofandi dauða.23 Eigendur varahlutanna leysa þetta vandamál með því
21 Terminator er gereyðandi sæborgin úr samnefndrí kvikmynd James Cameron frá
1984, Robocop er hin mannlega véllögga í samnefhdri mynd Paul Verheoven frá
1987, Ellen Ripley var klónuð í fjórðu T/z'e?z-kvikmyndinni, Alien Resurrection (Jean-
Pierre Jeunet 1997) og replikantamir eru úr skáldsögu Philip K. Dick, Do Androids
Dream ofElectric Sheep? (1968), kvikmynduð sem Blade Runner (Ridley Scott 1982).
22 í Spares er sköpun utan móðurlífs „fullkomnari" að því leyti að gert er ráð fyrir að
klóninn sé heifl og í lagi, en sömuleiðis er sá möguleiki gefinn að bamið sé - eða
verði - gallað. Þannig verður klóninn næstum að frummynd, réttari útgáfunni af af-
kvæmi föðurins. Þetta leiðir síðan beint í umræðuna um erfðabætt böm, en í fjöl-
miðlaumræðunni, jafnt sem hinni fræðilegu, koma greinilega ffam áhyggjur hvað
varðar slíkt fikt við fósturefhi. Sjá t.d. grein á Jane Perrone, „Human cloning“ á vef
Guardian Unlimited, www.guardian.co.uk, en henni lýkur á þessum orðum: „There
are many ethical arguments for a ban, including fears that cloning humans will lead
to „designer babies“ with genetic traits selected by their parents, or a black market
for embryos, and the creatdon of a „genetic underclass“. Hér, eins og víðar, er vísað
- beint eða óbeint - til bókmennta og kvikmynda um slíkar róttækar erfðabreyting-
ar á fólki, skáldsagna eins og Brave Neiv World Aldous Huxleys (1932) og kvikmynda
eins og Gattaca (Andrew Niccol, 1998).
23 Sjá Otto Rank, The Double: A Psychoanalytic Study (1925) þýð. H. Tucker, Jr. Lond-
on, Mansfield Library 1989 og sjá líka Sigmund Freud, „The Uncanny" (1919), í
Art and Literature, vol. 4, The Pelican Freud Library, þýð. Jame Strachey, ritstj. Al-
bert Dickson, Harmondsworth, Penguin 1988.
29