Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Side 60

JON OLAFSSON
reyndur ferðalangur sem fer eitthvað í taugarnar á hinum. Þegar hann
lýsir því yfir, ofurlítið sleikjulegur í garð gestgjafans, að hvergi séu feg-
urri rósir en í húsagörðum Andalúsíu, er gestgjafinn snöggur upp á lag-
ið og spyr hvort hann hafi ekki heyrt lýsingu hins mikla guðffæðings Ibn
Qutaiba á hinni stórkostlegu tegund rósa sem vaxi í Hindústan og séu
þannig ffá náttúrunnar hendi að á rósablöðunum standi með upphleyptu
letri: „Enginn er Guð nema Guð einn, Múhameð er lærisveinn Guðs“.
Gesturinn, Abulcasim á úr vöndu að ráða:
Ef hann játaði þessu þá mundu allir telja hann hinn mesta og
viljugasta lygalaup. Neitaði hann því yrði hann álitinn villutrú-
armaður. Hann kaus að muldra í barm sér að Drottinn þekkti
alla leyndardóma og að enginn hlutur visinn eða í blóma væri
ekki skráður í hina miklu bók hans. Orðunum, sem koma fyr-
ir í upphafi Kóransins, var tekið með guðræknislegu tuldri.
Fylltur hégómlegu stolti yfir þessum mælskusigri sínum ætlaði
Abulcasim nú að halda áfram og lýsa því yfir að Drottinn væri
órannsakanlegur í verkum sínum og fullkominn. Þá greip Av-
erroes fram í fyrir honum og rök hans minntu á það sem
Hume átti efdr að halda fram löngu síðar er hann sagði: Mér
er léttara að viðurkenna að hinn mikli Ibn-Qutaiba hafi haft á
röngu að standa, eða efdrritarar gert villu, heldur en að fallast
á að á jörðinni spretti rósir sem stunda trú.5
Staðleysa á gjarnan í vök að verjast af nákvæmlega sömu ástæðu og trú-
arleg sýn á veröldina. Til að trúa á einhverskonar staðleysu er nauðsyn-
legt að viðurkenna kennivald, sætta sig við að í vissum hluturn eigi best
við að leggja gagnrýna hugsun til hliðar. I sögu Borgesar þarf Abulcasim
að velja og hafna. Hann gerir sér grein fyrir því að áheyrendahópurinn
er ekki móttækilegur fyrir ákveðinni tegund fullyrðinga sem áheyrendur
annarsstaðar kynnu að falla fyrir. Það er þess vegna sem athugasemd
gestgjafans er eitruð. Abulcasim gemr ekki útskýrt fyrirbærið án þess að
rengja um leið orð soldánsins. Urræðið er muldur. Averroes er hins veg-
ar hugrakkari. Hann dregur vandann fram og leysir hann þar með: Jafn-
vel hinum bestu mönnum getur skjátlast, þar með töldum hinum mikla
5 J.L. Borges 1949, „Averroes’ Search", Labyrintbs: Selected Short Stories and other
Writings, ritstj. Donald A. Yates og James E. Irby (New Directions, New York,
1964) bls. 150.
58