Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Page 68

JON OLAFSSON
Dewey, James og Peirce hafi ekki aðhyllst vísindafélagshyggju (e. social
constructionism) má vissulega sjá móta fyrir slíkri stefnu í hinni almennu
hugmynd um tengsl vísinda við hversdagslega reynslu. Þessi hugmynd
felur lfka í sér ákveðinn fyrirboða um vísindagagnrýni póst-strúktúralista
sem setja vísindi og vísindalega þekkingu í samband við valdakerfi þjóð-
félagsins.21
Þróunarkenningin er í eðli sínu and-útópísk kenning vegna þess að
hún losar manninn undan oki undirstaðna og markmiða. Staða manns-
ins í heiminum verður ekki skýrð með öðru en þróunarlegu ferli og þrátt
fyrir að hægt sé að fella þróun mannsins að tilteknum lögmálum, gefa
þessi lögmál ekkert fyrirheit um ffamtíðina. Það er ekki fyrr en maður-
inn horfist í augu að tilvera hans einkennist af óvissu, togstreitu og vafa
sem hann er fær um að sjá þekkingu í réttu ljósi.22 Þannig verður endan-
legur sannleikur, endanlegt samkomulag að hugsýn en ekki markmiði.
Lokatakmark vísinda má hugsa sér svo, að þá ríki endanlegt samkomu-
lag á milli „allra sem rannsaka“. En það er aðeins takmark að svo miklu
leyti sem hægt er að hugsa sér takmark endalausrar rannsóknar.23
Vísindi og kennivald
Tvíþætt hlutverk vísindanna sem birtist jafnt í traustum niðurstöðum
sem því að bægja frá gölluðum fullyrðingum, hefur löngum þótt greina
nútímavísindi frá annarra tíma rannsóknaraðferðum. Það er nærtækt að
benda á hliðstæðuna á milli þessara einkenna vísindalegrar aðferðar og
frjálslyndishefðar í stjórnmálum sem hefur orðið til og þróast á nokkurn
veginn sama tíma. Frjálslyndi í stjórnmálum, hvort sem um er að ræða
hægri- eða vinstrihneigt frjálslyndi hefur ekki síður það hlutverk að
bægja skoðunum ffá en að halda þeim ffam. Þetta einkenni þeirra gerir
sjálfsgagnrýni að nauðsynlegum þætti frjálslyndra stjórnmálakenninga.
Pólitísk umræða grefur því stöðugt undan kennisetningum. Sú þróun í
listum sem Danto kemur auga á og lýsir í ritum sínum á margt sameig-
inlegt með þessu. Að listrin verði heimspeki merkir þá ekki annað en það
21 Sjá Paul Rabinow ritstj. 1984, Foucault Reader (Pantheon books, New York) bls.
73-74 og víðar.
22 John Dewey 1929, bls. 36-38.
23 Sjá Charles Peirce 1871, „Fraser’s The Wörks of George Berkeley“, The Essential Peirce,
I. bindi, (Indöna University Press, Bloomington, 1992) bls. 90.
66