Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Side 79

STAÐLAUSIR STAÐIR
söguskoðunar. Ennfremur mun ég leitast við að leiða í ljós hvernig het-
erótópía Foucaults kristallar þjóðfélagslega sýn sem er í mótun á þessum
tíma og felur í sér upphafhingu hversdagsKfsins sem gagnrýnins hugtaks
andspænis hefðbundinni útópískri þjóðfélagsgagnrýni og söguskoðun.
Heterótópíuhugtak Foucaults
Greining Foucaults á heterótópískum svæðum menningarinnar er leit að
eyðum hennar. I raun má líta á hana sem leit að flóttaleiðum innan eft-
irlitskerfa nútímans sem franski heimspekingurinn fékkst við í síðari
skrifum sínum.11 Heterótópíumar eru einskonar raunveruleg athvörf
eða andrými innan menningarinnar, þar sem óskráðar reglur og ríkjandi
viðmiðanir samfélagsins em numdar úr gildi. Þessi hugmynd er á marg-
an hátt bam síns tíma. Foucault skrifar texta sinn í Túnis árið 1967,
þannig að ein helsta fýrirmyndin að þessum „öðravísi stöðum innan
samfélagsins“12 era án efa þær fjölmörgu kommúnur sem stofhaðar vora
á þessum tíma. Nægir í því tdlliti að nefna stofnun Drop City í Colorado
árið 1965, stofnun Morning Star í grennd við San Francisco ári síðar og
Kristjaníu árið 1971.13 Slíkar kommúnur sverja sig vitaskuld á margvís-
legan hátt í ætt við vestræna hefð hinnar „raunveralegu útópíu“ sem átti
blómatíma sinn í stofnun fjölmargra „fullkominna“ samfélaga í nýja
heiminum á 19. öld, þegar útópían birtist í síauknum mæh í „uppdrætti
að skipulagningu nýs samfélags“.14 Kommúnurnar mynda þó um leið rof
ffá þessari hefð. Þessi nýju „samfélög“ grundvallast ekki á röklegu eða
fullkomnu skipulagi, heldur skapa athvörf þar sem hægt er að prófa sig
áfram með ný lífsmynstur. A vissan hátt virðist því mega líta á þær
kommúnur sem hér spretta upp sem ffumgerð heterótópíunnar, þótt
Foucault minnist hvergi á þær í texta sínum.
Þar sem útópían býður mönnum undankomuleið út úr glundroða
hversdagsins og inn í nýja og fullkomna skipan, opnar heterótópían
flóttaleiðir inn í óreiðu hversdagsins. „Heterótópísk staðfræði" Fou-
caults, sem er í senn einskonar goðsöguleg og raunveraleg leið til að ve-
11 Sjá nánar: M. Foucault (1975) og D. Defert (1997).
12 M. Foucault (2002) bls. 138.
15 Sbr. R. Eaton (2001) bls. 217-218.
14 Judith N. Shklar. „VVhat Is the Use of Utopia?“. í: T. Siebers (1994) bls. 40-57, hér
bls. 47.
77