Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Page 103

TRAGEDIA UTOPIUNNAR
um útför, eys hann moldu, og játar verk sitt vitandi að það muni kosta
hana lífið. I stórbrotinni samræðu Antígónu og Kreons (línur 441-525)
lýstur saman ólíkum viðhorfum einstaklings sem helgar líf sitt skyldun-
um við ættina og trúarbrögðin, og fulltrúa ríkisvaldsins sem óttast um
öryggi ríkásins, hatar spillingu og krefst hlýðni við lög og stjórnvöld.
Antígónu til vamar rís Hemon unnusti hennar, sonur Kreons. En allt
kemur fýrir ekki, og Antígóna er dæmd til að vera „múmð kvik í kletta-
skor, með fæðu-skammt, sem aðeins yrði nægur til að aftra því, að morð-
sök flekki vora borg“, eins og Kreon kemst að orði í texta Helga Hálf-
danarsonar.8 Fyrir ábendingu spámannsins Teiresíasar lætur Kreon að
lokum sannfærast að hann hafi brotið gegn lögum guðanna sem þótt
óskrifuð séu em engu að síður sett ofar valdi hans og tilskipunum í nafni
ríkisins. Lætur hann loks veita hinum fallna Polýneikesi sómasamlega
útför. Síðan ætlar hann að frelsa Antígónu, en þá er það orðið um sein-
an, því hún hefur orðið sér að bana, en unnusti hennar komið þar að,
fundið hana og sameinast henni í dauðanum. Þegar kona Kreons fréttir
lát sonar síns, grípur hún til sama örþrifaráðs og fyrirfer sér. I lok leiks-
ins er Kreon niðurbrotinn maður.
Tragedíu Sófóklesar má túlka á margan hátt, en allt ffá því að Hegel
notaði Antígónu til þess að sýna ffam á gildi hinnar díalektísku aðferðar,
hefur lestur hins þýska heimspekings mótað viðtökur verksins meira en
aðrar túlkanir. Hegel lítur svo á að í persónum Antígónu og Kreóns tak-
ist á andstæð öfl innan ríkisins:
Areksturinn á milli tveggja æðstu siðferðisaflanna er sviðsettur
á skapandi hátt í hinu fullkomna dæmi um tragedíu, Antt'gónu.
Hér lendir kærleikurinn til fjölskyldunnar, hið helga og inn-
hverfa, það sem tilheyrir tilfinningalífinu og er þess vegna
einnig þekkt sem lög undirheimaguðanna, í árekstri við rétt
ríkisins. Kreon er ekki harðstjóri, heldur er hann allt eins sið-
ferðisafl. Kreon hefur ekki rangt við: Hann vill að lögum og
stjórnvaldi ríkisins sé hlýtt og að broti fýlgi refsing. Hvor þess-
ara tveggja hliða gerir aðeins annað siðferðisaflið að veruleika,
hefur aðeins annað þeirra að innihaldi. Það er þetta sem gerir
þau einhliða, og merking eilífs réttlætis er sýnd á þann hátt, að
þau verða bæði fyrir óréttlæti, vegna þess að þau eru einstreng-
8 Helgi Hálfdanarson 1990, bls. 339.
IOI