Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Side 122

SUMARLIÐI R. ÍSLEIFSSON
ingar séu hamingjusamir og svo hjartahlýir að þeir eigi allt saman og
gildi einu hvort um sé að ræða heimamenn eða aðkomna. Þá virði þeir
biskup sinn sem konung og eftir hans vilja fari allir; orð hans séu þeim
lög. Sem betur fer séu þeir nú orðnir kristnir en í raun hafi ekki brejtt
miklu að þeir tóku kristna trú þar sem þeir hafi lifað áður svo kristilegu
lífi.7
Saxo Grammaticus lýsti einnig fyrirmyndarsamfélagi á Islandi á 12.
öld, samfélagi sem líkist helst klausturlífinu, enda ríkir þar hófsemd, trú-
rækni og iðjusemi, ekki síst á sviði ffæðanna. Saxo segir að landsmenn
vinni látlaust að því að taka saman fróðleik um dáðir annarra þjóða og
koma honum til komandi kynslóða en lifi afar fábrotnu lífi, enda bjóði
landið ekki upp á annað.8
Myndin verður nokkru flóknari þegar kemur fram á 16. öld. Þá má
nefha til sögu Olaus Magnus og ýmsa fleiri höfunda. Olaus skýrir frá því
hversu landið sé auðugt af matföngum, einkum fiski og smjöri, sem svo
mikið sé til af að vandkvæði séu að geyma þau. Hann segir líka að svo
góðir hagar séu á Islandi að reka verði búfé úr högum til þess að það
sprengi sig ekki úr ofáti. En Olaus nefnir líka að á Islandi sinni menn
ffæðum og risti rúnir í björg og kletta þar sem þeir lýsi dáðum forfeðra
sinna og hetjudáðum hjá öðrum þjóðum.9 I Islandslýsingu Olausar, sam-
tímamanna hans og margra sporgöngumanna, birtast því margvísleg
áhrif. Greinileg eru einkenni ofgnóttarsamfélagsins. En klausturlífið birt-
ist þar einnig þegar lýst er fræðaþjóðinni sískrifandi.
Allt ffam á 18. og 19. öld birmst viðhorf í þessa veru í fjölmörgum rit-
um. A 19. öld urðu aðrar hugmyndir þó ráðandi. Áhugi á menningu,
sögu og bókmenntum Norðurlanda, og sérstaklega Islands, blómstraði
ffá því á síðari hluta 18. aldar og ffam á fyrri hluta 20. aldar. Það ótrú-
lega gerðist, eyja úti í hafsauga flaut að miðju stjórnmálalegrar og menn-
ingarlegrar umræðu í Mið-Evrópu á þessum tíma í stað þess að vera
Adam af Bremen, Adam afBremens krmike. Þýðandi: Allan A. Lund, Hojbjerg 2000,
einkum bls. 230-231.
8 Saxo Grammaticus, Saxos Dantnarks histotie. Þýðandi: Peter Zeeberg, Kaupmanna-
höfn 2000, bls. 15.
9 Olaus Magnus fjallar víða um ísland í riti sínu Historia de Gentibus Septentrionalibus,
Róm 1555 svo og í fylgiritd með Norðurlandakorti sínu, Carta Marina, Ain kurze
Auslegung und Verklerung, Feneyjar 1539. Hér er stuðst við nýlegar sænskar útgáfur,
Historia om de nordiska folken, án staðar 1976, m.a. 1. bd., bls. 82-83. Sjá einnig Be-
skrivning till Cana Marina, Stokkhólmur 1965, bls. 7-11.
120