Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Page 64

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
slík er hún sjúk og dauðadæmd.
Thomas Mann hrapaði ekki að þess-
um dómsúrskurði né felldi hann ein-
göngu vegna reynslu sinnar af naz-
ismanum. Alla tíð hafði hann brotið
heilann um eðli listarinnar, séð and-
stæður lífs og listar í þjóðfélaginu,
fundið þær í eigin brjósti, vitað borg-
arann og skáldið togast á um sál sína,
numið og aðhyllzt kenningar sem gef-
ið hafa listinni eindæmi og hafið hana
yfir allt siðgæðismat og öll mannleg
lögmál og mælt svo fyrir að henni
bæri að hlíta einungis lögmálum
sjálfrar sín og ætti engan dómara yfir
sér. Henni kom lífið ekki við nema
sem hráefni til að vinna úr, ekki mað-
urinn, hugsjónir hans, lífsbarátta né
framtíð. Hún var jafnvel fullkomnust
þegar hún gat strokið út úr mynd
sinni bæði náttúruna og manninn, svo
að hvorugs auðkenni sæjust þar leng-
ur. Adrian Leverkiihn er þessi lista-
mannshugsjón holdi klædd. Tónsmíð-
ar hans eru fegurðin í hreinrækt. Og
hver varð ávöxturinn? „Hugvit sund-
urleyst í töfra“, dauður útreikningur
sem ekki snart neins manns hug né
hjarta, fann ekki bergmál í neinu
brjósti, en gerði höfund sinn örvingl-
aðan. Óteljandi staðir eru í Doktor
Faustus þar sem gerð er grein fyrir
listsköpun Adrians og eðli hennar.
Thomas Mann leiðir menn þar inn í
mikla galdrasmiðju og sjónhverfinga-
stöð. Þar er öllum efnum og litum,
illu og góðu, blandað í talnalegum
hlutföllum, öll náttúrleg efni leyst úr
samböndum sínum, fegurðarlögmál
öll sem fyrir eru brotin, svo að listin
verður andhverfa og skopstæling
sjálfrar sín, gerðar nýjar og nýjar til-
raunir, allt með það fyrir augum að
sjá nýjar formmyndanir, höndla „full-
komnun“ og birta töframátt. Innihald
kemur ekki við sögu: sýndin, blekk-
ingaráhrifin, er allt sem máli skiptir.
„I listaverki er margt sýnd, það mætti
ganga lengra og segja, að það sé
sýndarlegt í sjálfu sér sem „verk“___
hvort mun ekki öll sýnd, líka hin feg-
ursta, og einmitt sú fegursta, vera orð-
in að lygi nú á dögum“, segir Adrian
á einum stað. Enginn kostur er þess
hér né þörf að gera grein fyrir list
Adrians, en til þess aðeins að nefna
dæmi skal vitnað í kafla úr verki hans,
Opinberun Jóhannesar, sem svo er
lýst að þar „komi hver tónn úr engla-
kórnum á himnum líka fyrir í djöfla-
hlátrinum í víti í nákvæmri samsvör-
un“. Og söguskrásetjarinn vinur
Adríans bætir við: „Þetta er Adrian
Leverkiihn allur. Þetta er sú list sem
liann er fulltrúi fyrir, og hin djúp-
hugsaða samsvörun er útreikningur
upphafinn í leyndargaldur“. Fegurðin
hefur hér snúizt upp í háðung við
sjálfa sig, endar í hreinrækt sinni í
mótsögn og afneitun sjálfrar sín.
Thomas Mann hafði oft í fyrri
verkum sínum dregið ályktanir af
andstæðum lífs og listar og fylgt lista-
manninum eftir út á braut einangrun-
254