Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 50

ÁRNI BERGMANN
aldrei orðið nógu kröfuharður til sjálfs sín, enda má hann vita að „ein vel
gerð blaðsíða í heilu ævistarfi jafngildir kraftaverki“.7 Um leið felst í þessari
skyldu krafa um sjálfstæði, um innra frelsi, sem í senn bannar höfundi að
lúffa fyrir valdboði og freistingum vinsældanna. Hann rís gegn ritskoðun-
artilburðum bæði stjórnvalda og markaðsstjóra og ætlar sér að taka mark á
sígildri viðvörun Byrons til skálda: vertu aldrei hóra almenns smekks.
En hvað merkir þá sú skylda að „láta aðra rithöfunda í friði?“ Ef til vill
það fyrst, að ekki sé við hæfi að rithöfundur ætlist til þess að starfsbræður
séu á sama róli og hann sjálfur. Þetta gæti virst annar sjálfsagður hlutur: er
skáldi ekki best hvort sem er að vera eitt á ferð og láta nærveru annarra ekki
trufla sig um of? Að vísu - en gleymum því ekki að Halldór Laxness lifði
ungur þá tíma þegar skáld hlupu gjarna saman í félög, bjuggu til hrokafullar
stefnuskrár um þær bókmenntir sem þau töldu heiminn mest þurfa (þ.e.a.s.
sín eigin verk) og reyndu offar en ekki um leið að slátra öðrum skáldaklúbb-
um af mikilli grimmd, ásamt þeim höfundum sem töldust fallnir í synd
hefðarinnar (um þetta efni má vísa í stefnuskrár fútúrista, súrrealista o.fl.).
í annan stað getur þessi „höfuðskylda“ minnt á að réttast geri rithöfundar í
því að abbast ekki upp á aðra rithöfunda til að reyna að hafa þá undir í þeim
slag einstaklinga um athygli, sem hefur löngu tekið við af erjum skáldafélag-
anna. Hér skal rétt minnst á tvö víti að varast, tvo ffæga rithöfunda sem hafa
látið mörgum herfilegum látum til að troða skóna af starfsbræðrum: Norman
Mailer og Vladimir Nabokov. Altént er þarft að hafa það í huga, að grimmt
stríð um athygli í fjölmiðlum er, þegar að er gáð, einatt meiri ff iðarspillir milli
skálda en pólitískur ágreiningur var fyrir daga þess skoðanaleysis sem við nú
lifum. Og hefur svo lengi verið, eins og hver sá man sem lesið hefur til dæmis
lýsingar í skáldsögum Balzacs á listalífi Parísarborgar fyrir hundrað og sextíu
árum.
Slíkur athyglisslagur með viðeigandi meinfysni er vissulega til þess fallinn
að draga starf rithöfunda niður í vitund manna og næsta eðlilegt að hver sá
reyni að sneiða hjá honum sem vill veg bókmennta mikinn í sínu landi og
heiminum. Annað mál er að sú skylda „að láta aðra í friði“ getur varla talist
meðmæli með því að rithöfundar lofí það sem aðrir skrifa eða þegi ella.
Halldór Laxness lá ekki sjálfur, hvorki fyrr né síðar, á skoðunum sínum um
ýmislegt í þróun bæði ljóðlistar og skáldsögu sem honum var lítt að skapi.
En við munum ekki betur en hann reyndi þá sem offast að halda sér við það
kristilega framferði að skamma syndina en hlífa syndurunum sjálfum - til
dæmis þeim sem skrifa „this nauseating trash that calls itself modern
novel-writing“ eins og segir í svari Halldórs við bandarískri spurningu um
dauða skáldsögunnar frá 1958.8 Kannski er þá bersyndugum kollegum hlíff
með því einfalda ráði að nefna þá ekki með nafni.
48
TMM 1998:2