Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2010, Blaðsíða 8

ÁstRÁðuR EystEinsson
8
Þarna er snertipunktur: Safn er staður og ég tel að þegar þangað er
farið með gesti, finni maður sérstaklega fyrir staðareðli safnsins. Í vissum
skilningi er það gesturinn, yfirleitt útlendingur, sem kveikir þörf á þessari
heimsókn innan heimsóknar, ferð innan ferðar, og færir mann á safnið eða
annan stað er virkar sem minnisvarði eða menningarlegt kennileiti í
umhverfinu.3 Við slíkar aðstæður sér maður stundum staðina með „útlend-
um“ augum.
Listræn leiðsögn
Þarna sé ég undankomuleið inn í skáldsögu, og á kunnuglegar slóðir.
Sagan sem opnar gátt sína reynist vera Réttarhöldin eftir Franz Kafka, saga
þar sem sekt og sektarkennd leika vissulega stór hlutverk (ekki endilega
sama hlutverkið). Sögumaðurinn, bankastarfsmaðurinn Jósef K., er eitt
sinn beðinn að sýna útlendingi, nánar tiltekið ítölskum viðskiptavini bank-
ans, einhver listaverk borgarinnar. Vera kann að K. hafi verið beðinn um
þetta vegna þess að „hann hafði um skeið, að vísu eingöngu af viðskipta-
legum ástæðum, verið í Listverndarfélagi borgarinnar. nú hafði það kvis-
ast að Ítalinn væri listunnandi og það var þessvegna sjálfsagt að velja K.
sem leiðsögumann hans.“4 Líf K. mótast um þessar mundir af einkenni-
legu sakamáli – skömmu áður hafði hann verið handtekinn og borinn
sökum sem hann áttar sig ekki á en hafa þó gagntekið alla hugsun hans –
en hann reynir nú að einbeita sér að undirbúningi hinnar listrænu leið-
sagnar.
Þegar á reynir hefur Ítalinn lítinn tíma til listkönnunar og leggur til að
þeir skoði einungis dómkirkjuna, en geri það „vandlega“ (bls. 166). K.
mætir í dómkirkjuna á umsömdum tíma en Ítalinn ekki. Því sem síðan ger-
Heimur ljóðsins, ritstj. Ástráður Eysteinsson, Dagný Kristjánsdóttir og Sveinn
Yngvi Egilsson, Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun Háskóla Íslands, 2005, bls.
35–49.
3 Rétt er að undirstrika strax að í grein þessari er hugtakið „safn“ notað vísvitað í
víðum skilningi. Að baki býr m.a. það viðhorf mitt að söfn í „þröngum“ skilningi
séu menningarlega skyld margskonar minningastöðum, setrum og byggingum
(m.a. kirkjum sem opnar eru almenningi) og þessi skyldleiki móti oftar en ekki
skilning almennings á bæði söfnum og öðrum stöðum sem mótast af einhverskon-
ar „safnaeigindum“.
4 Franz Kafka, Réttarhöldin, þýð. Ástráður Eysteinsson og Eysteinn Þorvaldsson, 2.
útg. Reykjavík: Mál og menning, 1995, bls. 164. Eftirfarandi tilvísanir til þessarar
bókar má sjá í blaðsíðutali innan sviga í meginmáli.