Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2010, Blaðsíða 15

SÖFnUn OG SýninGARRýMi
15
Hugtakið „stofnun“ er gjarnan notað um óáþreifanlegri fyrirbæri; ein-
hverskonar heildarvirkni athafnasemi á vissu sviði, sem byggist á „sam-
komulagi“ um viss hlutverk, hugtök og viðmið í gerðum og orðræðu.
Viðmiðin tengjast áhrifum og völdum, þó að vissulega geti verið deilur og
ósamkomulag innan slíkra vébanda („vébönd“ gæti raunar verið samheiti
„stofnunar“ í þessum skilningi). Stundum er jafnvel sagt um ákveðna hefð
eða siðvenju að hún sé „stofnun“, en einnig er talað til dæmis um „lista-
stofnunina“ eða „bókmenntastofnunina“ með þessum hætti. Ljóst er að
slíkar stofnanir eru býsna víðfeðmar og flóknar. Þar kann margt að vera
óljóst en áhrif þeirra eru hins vegar oft greinileg, ekki síst þegar litið er á
brautargengi einstakra listaverka og listamanna, lífs eða liðinna.
Stofnun og hefðarveldi eru því tengd hugtök, ekki síst í heimi bók-
mennta og lista. Hefðarveldið er lykilatriði í skilningi okkar á hefðum en
getur jafnframt stýrt mati okkar á afurðum samtímans (hvort sem þær eru
í andófi gegn hefðum eða ekki). Hefðarveldið birtist með hvað skýrustum
hætti í safnritum bókmenntaverka (t.d. ljóðakverum eða öðrum lesbókum
ætluðum til skólakennslu), en einnig í bókmennta- eða listsögulegum
yfirlitsverkum af ýmsu tagi. Öll slík verk eru í vissum skilningi „söfn“,
enda er safnið hinn kjörni vettvangur hefðarveldisins og allra „helgisið-
anna“ sem því tengjast; þegar einhverju verki er þokað í miðlæga stöðu,
staðfest er lykilstaða ákveðins listamanns, útskýrt hvernig eitthvert höf-
undarverk grípi og geymi tíðaranda o.s.frv. Fræðimenn hafa deilt heilmik-
ið um hefðarveldið á liðnum áratugum, enda er engin ástæða til að van-
meta það. Svokallaðir „minnihlutahópar“ í Bandaríkjunum hafa þannig
ítrekað skorað á hólm þann skilning á bandarískri hefð sem birst hefur í
ríkjandi hefðarveldi bókmenntanna. Spurt er hver eigi þessa hefð og
hvaða hópur búi við þessa arfleifð og sögu. Geta afkomendur frumbyggja
eða blökkumenn speglað sig í þessum arfi, eða fólk sem á merkar rætur að
rekja til Karíbahafsins eða spænskumælandi Ameríku? Sjá má á ýmsum
safnritum fyrir háskólafólk í Bandaríkjunum að reynt hefur verið að
bregðast við slíkum spurningum með því að breikka grunn hefðarveldisins
og auka fjölbreytni þess.12 En það lætur ekki að sér hæða. Yfirleitt breytist
það hægt og ef andófsöfl ná góðum árangri eru þau oftar en ekki innlimuð
í þau kerfi sem fyrir eru.
Athyglisvert er að sjá hvernig söfn hafa opnað dyr sínar fyrir slíkum
12 Sjá umræðu um hefðarveldi í tengslum við menntun í bók Pauls Lauters, Canons
and Contexts, new York og Oxford: Oxford University Press, 1991.