Skírnir - 01.01.1977, Qupperneq 104

102
SVERRIR TÓMASSON
SKÍRNIR
Ljóst er af sögum í Sturlungusafninu að valdi hefur verið beitt
gegn lagabókstaf; þeim mönnum sem lítið áttu undir sér, hvorki
fé né frændur, hefur alla jafna reynst erfitt að leita réttar síns;
lagalegt jafnrétti frjálsra manna gat verið dauður bókstafur. í
raunsæjum sagnaskáldskap 13. aldar endurspeglast einnig hve
réttaröryggi þegnanna var lítið. Auður og völd gátu skipt meira
máli á þingi en lögin sjálf. En eykst réttaröryggi þegnanna við
gildistöku Járnsíðu og síðar Jónsbókar? Verða nokkrar grund-
vallarbreytingar á íslensku samfélagi við það að landið verður
norskt skattland?
íslenskir atvinnuhættir á miðöldum sýna meginþætti þjóðfé-
lagsgerðarinnar; fyrstu aldir byggðarinnar í þessari veiðistöð
eru landbúnaður og fiskveiðar aðalatvinnuvegirnir og verka-
skipting virðist vera glögg.23 Það er eftirtektarvert í þessu við-
fangi að vígsbætur eru einatt nefndar í álnum í Sturlungu en
í silfri í íslendingasögum.24 í lok 13. aldar fer að örla á breyttum
atvinnuháttum, en það er ekki fyrr en á 14. öld að sú megin-
breyting verður að fiskveiðar og skreiðarverslun fara að standa
undir efnahag landsmanna, og verkaskipting milli bænda og
fiskimanna verður óglögg.25
Við lok staðamála missa kirkjugoðar sinn toll af leigutekjum
tíundar, en klerkar fá kirkjustaði að léni gegn árlegu afgjaldi.
Með þessum breytingum er fótunum kippt undan veldi hinna
fornu höfðingjaætta, og sumar þeirra hverfa úr sögunni, en
aðrar ganga í þjónustu konungs. Upp koma nýir ættstuðlar
jarðeigenda og umboðsmanna konungs.26 Á ofanverðri 14. öld
verða mikil eignaskipti á jörðum og stafa þau af gróða einstakra
manna af verslun og svo af drepsóttum. Sjálfstæð innlend lög-
gjöf er að mestu bundin við leiðréttingar og endurbætur á Jóns-
bók, en dómsvaldið er hjá lögréttu og konungi.27 í stuttu máli
sagt: þó að ísland verði norskt skattland er það aðeins sjálf
stjórnsýslan sem breytist; yfirbygging þjóðfélagsins er mjög
áþekk því sem var á dögum þjóðveldisins.28 Efnahagslegt vald
er eftir sem áður í höndum fámennrar höfðingjastéttar.