Skírnir - 01.01.1977, Síða 204

202 RITDÓMAR SKÍRNIR
í ritgerðinni „Halldór Laxness á krossgötum“ frá 1967 segir svo:
Þrísaga sú er hófst með íslandsklukkunni (1943) varð þó ekkert þrætu-
epli landsmanna ... Með þessu verki virtist Halldór á góðum vegi
að verða nokkurs konar þjóðskáld (39).
í bandarísku bókinni hljóðar þetta svo á ensku:
The novel cycle íslandsklukkan caused a temporary abatement in
the storm around its author’s name and gave him something of the
status of a national writer... íslandsklukkan had the quality of a
gift from the writer to the entire nation on the threshold of a
new epoch (156).
Og nú má lesa i fjórða sinn:
Á þessum árum sátta og þjóðareiningar varð þrísagan íslandsklukkan
(1943—1946) til. Hún lægði um sinn þann styr er stóð um nafn
skáldsins og gerði hann að nokkurs konar þjóðskáldi... íslandsklukk-
an gat orðið gjöf skálds til þjóðar sinnar á þröskuldi nýs tíma (132).
Hér er verið að bregðast einni sjálfsögðustu skyldu í fræðilegum ritum,
sem er sú að vitna jafnan til prentaðs máls. Og má þar einu gilda þótt það
kunni að vera eftir höfundinn sjálfan.
Fyrri verk Peter Hallbergs eru ekki nefnd í þessari bók frekar en þau
séu ekki til; ekki heldur í ritaskrá aftast. Með einni undantekningu þó.
Á einum stað í meginmáli er innan sviga vitnað til „Sbr. Peter Hallberg,
Hús skáldsins 11“ (32), en án þess að lesendum sé nokkurs staðar gefin
visbending um hvað „Hús skáldsins 11“ kunni að vera, frá hvaða tíma og
hvar gefið út. Ekki verður heldur séð nein frekari ástæða fyrir þessari
óvæntu tilvitnun hér en annars staðar, þar sem jafnvel heilu kaflarnir eru
felldir inn úr fyrri verkum.
Heimildafærsla að öðru leyti er mjög undir hælinn lögð. Talað er um
„fræga ritgerð" (22) Sigurðar Nordals án nánari útskýringar; vitnað er til
greinar sem Halldór virðist hafa skrifað um Strindberg á dönsku (165), en
ekki er þess getið hvar hún birtist; vitnað er til frásagnar „þáverandi rit-
stjóra" Iðunnar af ummælum „kunningja" hans, er hann áleit „greindan
og skarpskyggnan" (26), án þess að lesendur fái nokkra hugmynd um hvaða
fólk þetta eiginlega sé og hver sé heimild Hallbergs. Ummæli um viðtökur
Atómstöðvarinnar virðast vegna skorts á heimildafærslu hafa ruglað þýð-
anda í ríminu. Vitnað er til beinna umsagna manna: „Menn urðu að láta
sér nægja að kalla bókina reiðikast manns sem hefur misst alla stjórn á sér,
pólitískt flugrit og lykilsögu, eða púðurkerlingu" (135). í Húsi skdldsins 11
er tilsvarandi kafli þýddur svo: „Bókin kom líka illa við ýmsa á íslandi,
jafnvel þótt menn reyndu aðeins að telja hana óhefta reiðigusu, pólitískt
niðrit og lykilsögu, rússneskan flugeld“ (145). Af skýringum aftanmáls í
Húsi skáldsins má ef til vill ráða að vitnað sé til greinar eftir Kristján