Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Page 12

G u ð n i E l í s s o n
12 TMM 2012 · 4
Erfitt reyndist að fá gagnrýnendur Bjarna Randvers til þess að skilja að slík
glæra í hug- eða félagsvísindum eigi fullan rétt á sér, jafnvel þótt hún birti
umdeild sjónarmið sem nemendur áttu að bregðast við og greina. Glæru
getur t.d. verið ætlað að draga upp á skýran hátt hugmyndir tiltekins hóps
um andstæðinginn, hún er þá lykill að ágreiningsforsendum, sem dregur
ekki síður upp mynd af þeim sem fellir dóminn en viðfangsefni ummælanna.
Yfirlýsingar þær sem Bjarni Randver birti á glæru 33 geta undir ákveðnum
sögulegum kringumstæðum verið réttmæt lýsing á félagslegum afleiðingum
harðlínutrúleysis. En þær geta einnig, undir annars konar sögulegum
kringumstæðum, t.d. í samfélögum þar sem bókstafstrú er fyrirferðarmikil,
verið mælskufræðileg aðferð valdastéttar til þess að þagga niður í lýðræðis-
legum tilburðum trúleysingja. Þetta þarf að sjálfsögðu allt að ræða í nám-
skeiði um nýtrúarhreyfingar og samhengið kallar ávallt á ótal varnagla sem
lúta bæði að greiningu á harðlínutrúleysi og gagnrýnni umræðu um það.
Yfirlýsingarnar sem birtast á glærunni eru einfeldningslegar sé þeim ætlað
að standa sem sjálfstæð ,fræðileg‘ úttekt á afleiðingum harðlínutrúleysis. Þá
mætti skilgreina þær sem boðun eða trúvörn í anda þess sem andstæðingar
Bjarna Randvers ætla honum. En sem útgangspunktum að umræðu sem er
mörkuð ýmiss konar sögulegum og hugmyndafræðilegum skilyrðum gegna
liðirnir allt öðru hlutverki. Þeir verða að leið inn í flókið fræðilegt samhengi,
trúarbragðafræðigreiningu af þeim toga sem Bjarni Randver stundar.
Hver sá sem hefur fylgst með vörn Bjarna í þessu máli ætti að geta
tekið undir þá fullyrðingu að hann sé fremur fulltrúi varnaglans en yfir-
lýsingarinnar, málsvari málalengingarinnar fremur en hnitmiðaðs skot-
grafastíls. Svar hans til Siðanefndar HÍ við kæru Vantrúar var 197 blaðsíður
og í þau örfáu skipti sem hann hefur tjáð sig opinberlega um kærumálið á
hendur sér rúmast svörin ekki í athugasemdadálkum fréttamiðlanna, svo að
hann neyðist til að birta þau í mörgum bútum, enda eru þar á ferðinni stuttar
ritgerðir, stundum í kringum 2000 orð. Þetta veit meira að segja Matthías
Ásgeirsson sem skrifaði eitt sinn eftir að Bjarni hafði sent frá sér risavaxna
greinargerð sem svar við ágreiningsatriði á vefsvæði DV: „Ef Bjarni Randver
hefði góðan málstað að verja hefði hann svarað í stuttu og kjarnyrtu máli þar
sem auðvelt væri að greina aðalatriði frá aukaatriðum. Það gerir hann ekki
vegna þess að hann er að reyna að villa um fyrir fólki.“27 En sannleikurinn
getur verið flókinn og frekur til rúmsins, sérstaklega ef mælandinn gengur
ekki að honum sem sjálfgefnum og vísum.
Það er í þessu flókna samhengi aðalatriða og aukaatriða sem Bjarni
Randver miðlar þekkingu sinni, jafnvel þegar í henni felst gagnrýnin
greining á mögulegum afleiðingum harðlínutrúleysis.28 Slíka gagnrýni
ætti þá að sjálfsögðu ekki einskorða við trúleysishreyfingar heldur ætti
að vara við hvers kyns niðurrífandi samskiptamynstri á vettvangi trúar-
lífsumræðunnar.
Rökkvi Vésteinsson hefur skrifað margar opinberar færslur gegn kennslu