Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Side 19

Í h e i m i g e t g á t u n n a r
TMM 2012 · 4 19
hugmyndum sjónvarpsmannsins um róttækt guðleysi og mannréttindabrot,
heldur einnig að herma verstu öfgahugmyndirnar upp á Egil sjálfan. Á þann
hátt varpar Matthías fram þeirri spurningu í einni færslu hvort „Krulli
kverúlant“ sé nasisti, sú yrði a.m.k. niðurstaðan ef hann beindi greiningar-
forsendum sínum að sjálfum sér.56
Það eru einmitt sjónarmið eins og þau sem Egill er fulltrúi fyrir í dæm-
unum hér að ofan – og deilt er um af fullri hörku – sem Bjarni Randver
vildi draga fram í umræðu nemenda um glæruna alræmdu. Er hægt að
ræða um „Dawkins og hans fólk“ og segja þetta vera sértrúarsöfnuð? Hvers
konar trúarlífsfélagsfræðiskilgreiningar myndu sjálfkrafa útiloka allan
slíkan samanburð og hvers konar skilgreiningar halda honum opnum?
Grefur ofstækisfullt trúleysi undan allsherjarreglu samfélagsins, eða eru
dæmin sem Egill tekur frá austantjaldsríkjunum aðeins vitnisburður um
að í alræðisríkjum sem leggja áherslu á díalektíska efnishyggju þrífast hvers
konar öfgamyndir trúleysishugmyndafræðinnar? Að sama skapi gefa pistlar
Egils tækifæri til þess að varpa fram þeim spurningum hvort ofstækisfullt
trúleysi geti undir ákveðnum sögulegum kringumstæðum leitt til ofbeldis?
Hverjir sæju sér jafnframt hag í að halda slíku fram og hefur ásökunin um
öfgamyndir trúleysis verið notuð til þess að þagga niður í hófsamari kröfum
trúleysingja, t.d. í íslenskri umræðu?
Overton-glugginn og sannleikurinn um alheiminn
Fjórum árum eftir átökin við Vantrú virðist Egill búinn að gleyma
,greiningu‘ sinni á vantrúartalibönum og fólkinu umhverfis Dawkins sem
honum lá áður „við að kalla sértrúarsöfnuð“. Sinnaskipti Egils má líklega
rekja til þess að hann vilji láta af skærum sínum við félagsmenn og sé nú til í
að fallast á ýmis þau sjónarmið Vantrúar sem honum hefðu áður þótt óhugs-
andi. Harkan í samskiptum vantrúarfélaga við þáttastjórnandann hefur
náð tilætluðum árangri, gert afstöðu sem hann hefði skilgreint sem hreinar
öfgar fimm árum fyrr að ásættanlegu sjónarmiði sem vel megi taka undir
og verja. Aðferðafræði Vantrúar má rekja til þrýstihópa sem fá oft þau verk-
efni að sveigja almenningsálitið að sjónarmiðum viðskiptavina sinna, eða
frá óheppilegum eða kostnaðarsömum stjórnvaldsaðgerðum. Aðferðin, sem
nú er gjarnan kennd við bandaríska frjálshyggjumanninn Joseph P. Overton
og kölluð Overton-glugginn, snýr að því að færa viðmiðunarrammana (eða
gluggana) í samfélagsumræðunni, gera öfgahugmyndir úr samtímanum
ásættanlegar og ásættanleg sjónarmið smám saman óhugsandi, allt eftir
markmiðum félagsins. Þetta er m.a. gert með því hafna samræðunni sem
miðlunartæki, með því að gera málamiðlunina brottræka. Eina ásættanlega
sjónarmiðið er það sem viðkomandi félag eða þrýstihópur heldur fram. En
aðferðin virkar aðeins sé henni haldið undir yfirborðinu. Þegar Matthías
Ásgeirsson veltir því fyrir sér á umræðuþræðinum sem helgaður er Bjarna