Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Page 39

B r a u t r y ð j a n d i n n H e l g i H ó s e a s s o n
TMM 2012 · 4 39
ingu hvort Helgi hafi hugsanlega tekið á sig mynd heilags sameiningartákns
ýmissa ólíkra minnihlutahópa hér á landi samkvæmt skilgreiningu Emiles
Durkheim á trúarhugtakinu. Þá verður táknið sem hópurinn sameinast um
í siðrænu samfélagi heilagt þegar það er aðgreint frá öllu með bannhelgi og
er því ekki sama hvernig með það er farið eða um það rætt.71 Þetta getur gilt
um gildismat, hugmyndir, kenningar, hluti, dýr eða einstaklinga og skiptir
engu hvort skírskotað sé með einum eða öðrum hætti til hins yfirnáttúrlega.
Þjóðfáninn er þannig sígilt dæmi um slíkt trúarlegt sameiningartákn. Í þessu
sambandi benti ég nemendum á hversu viðkvæmir ýmsir fylgismenn Helga
hafi reynst fyrir gagnrýni á málflutning hans og hvernig viðbrögð þeirra hafi
verið. Þegar þeir sem helgimyndabrjótar neita að virða bannhelgi tákna þess
kerfis sem þeir vilja kollvarpa verða þeir um leið helgimyndasmiðir þegar
þeir sameinast um þau tákn sem þeir upphefja í staðinn og veita bannhelgi
með því að standa vörð um þau. Það er í raun í samræmi við þessa greiningu
að ég skuli hafa verið kærður fyrir að hafa mögulega rætt um Helga og hug-
myndir hans á annan hátt en vantrúarfélögum þóknast.
En ég sagði líka við nemendur að enda þótt fylgismenn Helga líti á mál-
flutning hans sem mannréttindabaráttu þar sem hann hafi verið að fara
fram á hluti sem þeir telja sjálfsagða þá væri einnig hægt að skoða þetta frá
annarri hlið. Með málflutningi sínum um að þjóðkirkjunni beri að ógilda
skírnarsáttmálann og „afskíra“ hann með einhverjum hætti hafi Helgi í raun
verið að fara fram á að hún breyti trúfræði sinni og helgihaldi til þess eins
að þóknast geðþótta hans og veruleikasýn. Það er skilningur þjóðkirkjunnar
að skírðir einstaklingar geti snúið baki við skírnarsáttmálanum ef þeir kjósa
svo. Þannig er það Helgi einn sem getur hafnað þeirri skírn sem foreldrar
hans og nánustu ættingjar töldu vera honum fyrir bestu í barnæsku. Ekki
verður betur séð en að þjóðkirkjan hafi alla tíð viðurkennt þennan rétt
Helga. Þannig má segja að það sé ósanngjarnt að krefjast þess að þjóðkirkjan
gangi lengra og breyti sínum eigin skilningi á inntaki skírnarinnar.
Þetta er sjónarmið sem helstu talsmenn Helga virðast ekki gera ráð fyrir.
Þvert á móti virðast þeir líta svo á að kirkjunnar menn hafi sýnt af sér eins
mikla ósvífni og hugsast getur með því að neita að aðlaga trúfræði og helgihald
þjóðkirkjunnar að kröfum hans. Jafnvel ritstjóri Herðubreiðar og fyrrverandi
framkvæmdastjóri Samfylkingarinnar, Karl Th. Birgisson, frændi Helga sem
skrifaði grein til að andmæla hugmyndum um minnismerki um Helga og
segir hann hafa verið „snarklikkaðan“ og uppfullan af „hleypidómum, rugli
og þvælu“, tekur það sérstaklega fram að hann hafi haft aðeins einn „aug-
ljóslega réttlátan málstað […] að verja“, þ.e. andúðina á kristindóminum og
kirkjunni.72 Einn af vinum Helga, Eysteinn Björnsson, gagnrýnir einnig
í því sambandi virðingarleysi kirkjunnar manna í garð hans og skort á
„umburðarlyndi og kristilegum kærleika“ fyrir að verða ekki við kröfum
hans. Hann segir í hlýlegri minningargrein um Helga að hann hafi vissulega
getað „verið erfiður í umgengni, orðljótur og ósveigjanlegur“ en gefur í skyn