Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Síða 62

Þ o r s t e i n n Þ o r s t e i n s s o n
62 TMM 2012 · 4
Það gerir hinsvegar séra Gunnar í grein sinni um trúarheimspekilega þætti
í verki Steins, Tímanum og vatninu þar á meðal. Gunnar kemst svo að orði
um 21. ljóð flokksins í fyrrnefndri grein:
Í þessu lokaljóði Tímans og vatnsins er freistandi að lesa trúarlega merkingu og
raunar liggur hún tiltölulega ljós fyrir. Ég hef búið mér hvílu / í hálfluktu auga
/ eilífðarinnar. Hér hefur skáldið með öðrum orðum búið sér hvílu í eilífðinni.
Eilífðin er komin inn í myndina með jákvæðum hætti eða „jákvæðu forteikni“ í
sjálfu lokaljóðinu í þessum persónulega ljóðaflokki sem markaði þáttaskil. Það væri
því ekki fjarri lagi að setja Stein Steinarr í hóp þeirra skálda sem hafa ort um trú
mannsins á tuttugustu öld af miklum næmleika og samið ljóð sem minnir á lofsöng
á nýjum tímum, í nýjum búningi.
Það er ofætlun að „taka alla eilífðina upp í einni ausu“, segir í Nýjum félags-
ritum.38 Og víst er um það að eilífðin er ekki einrætt orð, það á sér langa sögu
og vísar í ólíkar áttir. En hverjir eru merkingaraukar orðsins í Tímanum og
vatninu? – Ég skal játa að ég get ekki fyrir mitt leyti fallist á þann skilning
á ljóðaflokknum að Steinn hafi með honum skipað sér í hóp merkra trúar-
skálda á tuttugustu öld.39 Enginn gagnrýnandi getur hinsvegar hrakið slíkan
skilning með óyggjandi rökum hversu ósammála sem hann kann að vera.
Ljóð eru ekki af toga rökfræði eða raunvísinda. Kannski sýnir dæmið ein-
faldlega tvennt: að Tímann og vatnið, líkt og flest mikil bókmenntaverk, megi
lesa á mismunandi vegu og að orsök þess sé þá sú, eins og sagt hefur verið,
að einingu texta sé ekki að finna í uppruna hans heldur endastöð, það er að
segja hjá lesanda.40 En hljótum við þá ekki að viðurkenna að ‚endanlegur‘
lestur á Tímanum og vatninu er ekki í sjónmáli? Það getur ekki verið annað
en fagnaðarefni.
Tilvísanir
1 „Syntax is what makes it possible for us to treat as known anything that we do not know we
do not know. And this, in one form or another, is what poetry has always known.“ Barbara
Johnson: The Critical Difference, bls. 75.
2 Kom út 1926 í bók MacLeish Streets in the Moon.
3 Úr hugskoti, bls. 7–10.
4 Að sjálfsögðu er Hannesi þetta ljóst. Hann ritar í sömu grein: „Skáld, sem einhvers mega sín,
raska merkingarsviði orða, stækka það ellegar þrengja, allt eftir því sem þeim býður við að
horfa.“ – Sem dæmi mætti taka fyrstu ljóðlínurnar í síðustu ljóðabók hans: „Birtan er ekki
beinlínis annarleg, þó / egghvöss“, Fyrir kvölddyrum, bls. 42.
5 Kynslóð kalda stríðsins, bls. 33–34.
6 „das absolute Gedicht, das Gedicht ohne Glauben, das Gedicht ohne Hoffnung, das Gedicht an
niemanden gerichtet, das Gedicht aus Worten“. Probleme der Lyrik, bls. 39.
7 „[Gedichte müssen] an jemand gerichtet, für jemand geschrieben sein. […] Gedichte können
[…] jeden Gestus annehmen außer einem einzigen: dem, nichts und niemanden zu meinen,
Sprache an sich und selig in sich selbst zu sein. Damit das, was vorgezeigt werden soll, beachtet
wird, müssen Gedichte allerdings schön sein. Es muß ein Vergnügen sein, sie zu lesen“. Mein
Gedicht ist mein Messer, bls. 147.
8 Maðurinn og skáldið Steinn Steinarr, bls. 230.