Hugur - 01.01.2015, Page 28

28 Jón Ásgeir Kalmansson ræðir við Pál Skúlason
snúist, hver sé aðaldygðin, sem sé hugrekki. Svo þegar reynir á hvernig þeir ætla að
skilgreina hugrekki lenda þeir í mestu vandræðum með það vegna þess að það er
ekki bara það að slást og þess háttar, það felur líka í sér ýmsar dygðir. Það sem máli
skiptir er sú staðreynd að Sókrates er fyrst og síðast kennari, hann er að þjálfa.
Auðvitað voru Aristóteles og Platon kennarar, en þeir voru líka með ákveðnar
kenningar, en Sókrates er þjálfari, honum má líkja við fótboltaþjálfara, hann er að
þjálfa menn að leika með hugtökin alveg eins og að leika með knöttinn.
Það er kannski eitt af því sem er mest sláandi við Sókrates að hann er að hugsa um
og reyna að fá aðra til að hugsa um ákveðin grundvallarhugtök eða ákveðin fyrirbæri
sem skipta miklu máli og snerta okkur djúpt, eins og hugrekkið. Það varðar miklu í lífi
okkar að skilja hvað þau þýða, en það er eins og við getum aldrei höndlað þau, aldrei
skilið þau til fulls og það er eins og Sókrates sé að segja að við lifum í þessum tengslum
við þessi grunnhugtök, að þau skipti okkur óendanlega miklu máli en við náum aldrei
utan um þau. Spurningin er þá, er þetta Þrándur í Götu kerfisheimspekinnar ef svo
má segja, að við komumst aldrei á það plan að geta samræmt hugtökin okkar af því
við eigum í mesta basli með að setja fram góðar skilgreiningar á því hvað þau merkja?
Þarna eru náttúrlega orðin oft að þvælast fyrir okkur, þ.e.a.s. við erum að velta
vöngum yfir því hvernig við komum best orðum að hlutunum og vandinn er sá
að hugsun okkar, hugtök og orð falla aldrei almennilega saman. Við erum að
reyna að hugsa með orðum án þess að geta fyllilega orðað, við vitum að við get-
um ekki orðað hlutina með fullkomnum hætti, þannig að allar okkar umorðanir
orka tvímælis. Þarna er reyndar svið sem ég lagði mikið stund á þegar ég var í
mínu doktorsnámi sem er túlkunarfræði. Ég harma raunar alla tíð að hafa ekki
sinnt henni meira en ég hef gert vegna þess að ég tel mig hafa sett fram ákveðn-
ar kenningar í túlkunarfræði, sem ég geri grein fyrir m.a. í ritgerðinni í Mál og
túlkun. Túlkunarfræðin er afskaplega mikilvægur þáttur heimspekinnar og henni
er alls ekki gefinn nægur gaumur. Túlkunarfræði eins og ég skil hana, er aðferð
við að reyna að setja hluti fram með ólíkum hætti í málinu, þó ævinlega þannig
að þeir verði betur skiljanlegir. Markmiðið með túlkunarfræði, með túlkun orða,
með túlkun málsins, er að bæta og auðvelda skilning, að orða hlutina betur en við
höfum gert til þessa.
Hverjar eru meginhugmyndir þínar um eðli túlkunar og túlkunarfræðinnar?
Eins og svo mörg önnur hugtök í heimspeki og ekki bara í heimspeki heldur í
vísindum og fræðum almennt, má rekja þessi hugtök til Grikkjanna. Þetta sér-
kennilega orð hermeneutic er rakið til hins gríska guðs sem fann upp tungumálið,
kenndi mönnum að tala. Hann hét Hermes og auk þess að kenna mönnunum að
tala þá flutti hann skilaboð, flutti mönnum skilaboð frá guðunum sem voru hinar
æðri verur sem mennirnir urðu að taka tillit til. Eins og í svo mörgum öðrum
fræðigreinum lét Aristóteles ekki sitt eftir liggja hér heldur skrifaði rit sem heitir
á grískunni Peri Hermeneias eða Um túlkun, þar sem hann fjallar um tungumálið,
hvernig það er gert, hvernig við förum að því að tengja saman orð þannig að þau
myndi setningar sem segja eitthvað um eitthvað við einhvern. Síðan þróast þessi
Hugur 2015-5.indd 28 5/10/2016 6:45:01 AM