Hugur - 01.01.2015, Page 53

Líkamlegar hugverur 53
Í hinni fyrirbærafræðilegu rannsókn biður Husserl okkur um að slá þessum
dómi á frest. Það er að segja, við setjum hina náttúrulegu afstöðu innan sviga áður
en við hefjum rannsókn okkar.
Frestunin, eins og hún hefur verið lögð hér fram, hefur þó verið skotmark
mikillar gagnrýni á fyrirbærafræðina og hefur meðal annars þótt undirstrika að
hversu miklu leyti Husserl var hughyggjumaður. Aðferðin þykir þá ekki harla ólík
efa Descartesar, að því einu undanskildu að við höfum hætt að tala um kartesískt
egó og tölum þess í stað um forskilvitlega vitund.
Eins og áður hefur verið snert á, hefur verið lagt til að fyrirbærafræði Husserls
fáist ekki við raunveruleikann eða heiminn sem slíkan, heldur sé hann fyrst og
fremst að fást við hugmyndir okkar um heiminn. Þ.e.a.s. ekki skynjun okkar á
heiminum sem slíkum heldur hugmyndir okkar um skynjunina.
Hugmyndin er þá að Husserl hafi verið að fást við birtingarmyndir ákveðinna
huglægra fyrirbæra, en að heimurinn sem slíkur sé ekki til umræðu hjá honum.
Hann sé því, gegn vilja sínum, fastur í hugsunarhætti á borð við þann sem ein-
kennir þýsku hughyggjuna sem hættir til að stilla vitundinni upp sem skapara
umhverfis síns. Fyrirbærafræðin verður þá að ákveðinni tegund af sjálfsíhugun
(e. introspection), þar sem við lokum okkur af og sitjum í hinum margrómaða
heimspekistól og hugsum um heiminn út frá honum.
En það er mikilvægt hér að átta sig á því að Husserl er með frestun sinni
ekki að biðja okkur að slá raunveruleikanum á frest, heldur eingöngu ákveðnum
verufræðilegum hugmyndum um birtingarmynd hans. Markmiðið er hvorki að
fullyrða að heimurinn sé til, né að fullyrða að hann sé það ekki, því það er ekki
tilvist hans sem er til umræðu nú. Hér er ætlunin ekki að efast um tilvist heimsins,
heldur er gerð tilraun til þess að rannsaka birtingarmyndir hans. Við hættum
að horfa á hlutina sem slíka og beinum sjónum okkar þess í stað að því með
hvaða hætti þeir birtast okkur.15 Við setjum hina náttúrulegu afstöðu innan sviga
einmitt til þess að geta hafið rannsóknir á henni.
En hér virðist líkaminn vera fjarri góðu gamni, ekki síst þegar Husserl lýsir
þessari aðgerð í fyrstu bók Hugmynda með þeim orðum að frestunin sé fram-
kvæmd með því að nálgast hreina meðvitund. Þarna förum við sjálfkrafa að hugsa
um kartesíska egóið, ólíkamnaða sál.
En eins og Elizabeth Behnke, Dan Zahavi og fleiri hafa bent á þá megum
við ekki vera of fljót á okkur, því að af lestri annarrar bókar Hugmynda verður
15 Sjá t.d. Zahavi, 2003: 45–46 og Steinbock, 1995: 13. Hér er nokkuð sem vert er að minnast á, því
freistandi er að skilja fyrirbærafræði alfarið sem ákveðna tegund þekkingarfræði, en slíkt væri
misskilningur. Þegar ég fæst við hina forskilvitlegu rannsókn innan hinnar fyrirbærafræðilegu
frestunar þá birtast mér heimurinn og hið forskilvitlega sjálf ekki sem afmarkaðar einingar sem
hægt er að hugsa um óháðar hvora annarri, heldur birtist mér sjálfið og heimurinn í algerri gagn-
virkni. Heimurinn birtist mér sem fyrirbæri, phenomenon, því að við erum að fást við upphafs-
punktinn í samvirkni sjálfs og heims. Og hér er einmitt ekki verið að halda því fram að hugurinn
skapi heiminn eða að heimurinn sé í raun og veru bara sýnd, heldur gerir Husserl hér tilraun til
þess að yfirstíga aðskilnaðinn í subject og object, eða í það minnsta að rannsaka rætur þeirrar skipt-
ingar. Þannig er núverandi rannsókn ekki að fást við þekkingarfræði, heldur hitt hvernig heimur
og meðvitund raungerast í gagnkvæmu sambandi sínu. Þetta er hinn eiginlegi upphafspunktur
fyrirbærafræðilegrar rannsóknar.
Hugur 2015-5.indd 53 5/10/2016 6:45:08 AM