Hugur - 01.01.2015, Side 59

Líkamlegar hugverur 59
á fingurinn, séð hið rofna hold og séð blóðið vætla út. Ég upplifi þá líkamann jafnt
út frá minni fyrstu persónu reynslu af sársaukanum og því að sjá líkamann taka
þátt í orsakasamhengi náttúrunnar.32
Þessi hlutgerving líkamans er okkur mjög töm. Þegar við lítum á líkamann þá
hlutgerum við hann ósjálfrátt, sem Körper. Það hversu eðlilegt okkur er að líta á
líkamann sem Körper er eflaust ástæða þess hversu auðveldlega okkur yfirsést það
að líkaminn sé líka Leib. Hlutgerving líkamans í tvískyninu, sem er markviss – ég
er meðvitað að hlutgera líkama minn núna – á sér svo hliðstæðu sem á sér stað í
flestum tilfellum alveg ósjálfrátt.
Þegar ég sný höfði mínu til þess að sjá til hliðar við mig þá hef ég ákveðið
sjálfskyn um staðsetningu, spennu og hreyfingu höfuðsins, hálsins og axlanna.
Sjálfskynið liggur hreyfingunni til grundvallar og gerir hana mögulega, það er
með þessu sjálfskyni sem ég veit hvar höfuðið er til að byrja með og hvar ég á
að stöðva það. En um leið og ég beini mér að þessum hreyfingum þá hlutgeri ég
sjálfskynið. Ég hlutgeri það og ég finn spennuna og legg mat á hana eins og hún
liggi utan við mig. Þarna get ég upplifað sjálfskynið svo að segja utan frá. Mér
gæti þar af leiðandi yfirsést hvernig ég – í líkömnuðum viðbrögðum mínum við
aðstæðum mínum – sneri meira upp á kroppinn heldur en ég hefði annars gert
vegna þess hversu stífur ég var í öxlunum.33 Að fanga þennan líkamleika í orðum
og að gera honum góð skil reynist því þrautin þyngri, því óhjákvæmilega byrjum
við að hlutgera líkamann um leið og við gerum hann að rannsóknarefni okkar.34
Þessi samverkun þess hversu auðvelt er að hlutgera hinn lifða líkama og þess
hversu erfitt er að hafa auga með því hvernig meðvitundin starfar sem Leib, hefur
orðið til þess að við höfum gefið hinum hlutgerða líkama forgang fram yfir Leib.
Þar með er okkur orðið tamt að einangra meðvitundina frá líkamanum þegar
ætlunin er að rannsaka veruleikann eins og hann raunverulega er. Okkur hættir
til að hugsa okkur samband líkama og meðvitundar í hinni sállíkamlegu mynd,
þar sem hinni kartesísku skiptingu er viðhaldið. Meðvitundin er eitthvað sem býr
í líkamanum, eitthvað sem er á einhvern hátt inni í honum. Í samtímaskýringum
felst þetta gjarnan í þeirri fullyrðingu að vitundin eigi „heima“ í heilanum.
Husserl útskýrir þetta með líkingu. Ef við horfum á bók þá er lítið mál að líta á
bókina sem hlut, Körper, enda er hún það. Inni í bókinni eru tákn. Hægur leikur
er að líta svo á að það sem sé „raunverulega raunverulegt“ við bókina sé þessi
efnisveruleiki hennar, en að sú merking sem í henni er að finna sé einhvers konar
32 Sbr. Heinämaa, 2003: 30.
33 Í 36. kafla Hugmynda II er að finna greiningu Husserls á tvískyni. Lesendur Merleau-Pontys
munu eflaust kannast við slíkt, en hann gerði sambærilega greiningu í Fyrirbærafræði skynjunar-
innar.
34 Hér tek ég fyrir greiningu Husserls á ákveðni tegund af hlutgervingu þar sem mér tekst með
tvíræðni sjálfskynsins að gera mér grein fyrir því að líkami minn hreyfist, sem Körper, um heim
sem hann deilir með öðrum hlutum. Líkaminn er samt ekki hlutgerður að fullu, þar eð skynjun
mín á líkama mínum, sem Leib, ljær mér enn skilning á sérstöðu líkama míns: ég get ekki upplifað
líkama minn öðruvísi en sem „hér“. Það er fyrst með skynjun okkar á hinum, þ.e.a.s. annarri
líkamnaðri meðvitund, sem mér tekst að upplifa mína eigin líkamlegu meðvitund sem mögulegt
„þar“ en ekki sem stöðugt „hér“. Með upplifun minni á hinum og þá ekki bara sem hlut heldur
sem öðru „hér-i“, átta ég mig á því að „hér-i“ hins fylgir óhjákvæmilega að mín meðvitund getur
birst sem „þarna“. (Husserl, 1989: 46. kafli.)
Hugur 2015-5.indd 59 5/10/2016 6:45:10 AM